>پژوهشگاه قرآن و حدیث>آثار پژوهشگاه>کتاب ها

421

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

تفاوت وضع اقتصادی صدر اسلام با دوران‏های پس از آن (مثلاً در زمان امام صادقعلیه السلام) مشاهده کرد. ممکن است در طول یک زندگی، سطح اقتصاد زندگی جامعه بالا رود که در این صورت، نیازها افزایش می‏یابند و حدّ کفایت نیز بالاتر خواهد رفت و یا ممکن است وضع اقتصادی پایین بیاید که در این صورت، نیازها کاهش می‏یابند و حدّ کفایت نیز پایین‏تر خواهد آمد. بنا بر این، مفهوم نیازها و حدّ کفایت، مفهومی شناور است، همچنان که مفاهیم دیگر نیز شناورند.

از نتایج این بحث آن است که مفهوم «توسعه دادن زندگی» نیز معنا می‏شود. در روایات اسلامی، در باره توسعه زندگی (در صورت امکان)، سفارش شده است. این، در نگاه نخست با حدّ کفایت، ناسازگار به نظر می‏آید و در ظاهر، به مفهوم کثرت، بیشتر نزدیک است؛ امّا با توجّه به معنای شناوری که حدّ کفایت دارد، توسعه نیز معنایی سازگار با دیگر مفاهیم می‏یابد. اگر حدّ کفایت، «نقطه‏ای» می‏بود، سازگاریِ این مفاهیم با یکدیگر، ممکن نمی‏بود. پیامبر خداصلی الله علیه و آله در باره گذران دنیا می‏فرماید:

۰.یکفیک مِنها ما سَدَّ جَوعَتَک وواری عَورَتَک، فَإِن یکن بَیتٌ یکنُّک فَذاک، وإن تَکن دابَّةٌ تَرکبُها فَبَخ؛ فِلقُ الخُبزِ وماءُ الجَرِّ، وما بَعدَ ذلِک حِسابٌ عَلَیک أو عَذابٌ.^۱

۰.از دنیا همان تو را بس است که گرسنگی‏ات را رفع نماید و برهنگی‏ات را بپوشاند. اگر خانه باشد و جایت دهد، نیکوست؛ و اگر چارپایی باشد و سواری‏ات دهد، پسندیده است؛ و نیز نیمی نان و مَشکی آب؛ و هر چه بیش از این باشد، مایه مؤاخذه و عذاب توست.

بدیهی است که برآوردن نیازهای مادی، از حداقل تا حداکثر را شامل می‏شود، البته مشروط به این که به تجمّل‏گرایی کشیده نشود و با شأن فرد و اوضاع اجتماعی وی متناسب باشد.

دیدگاه اسلام

بررسی‏ها نشان می‏دهد آنچه در روزی انسان مهم است، «کفایت» است. لذا اسلام، نه «کثرت» را می‏پذیرد و نه «قلّت» را. در روایات آمده که فراوانیِ روزی، موجب طغیان و بیهودگی (لهو)، و کمی آن، موجب بدبختی می‏شود و این هر دو با سعادت و شادکامی

1.. الخصال، ص۱۶۱، ح۲۱۱؛ الأمالی، طوسی، ص۴۲۸، ح۹۵۶.

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

420

کسب مال حرص می‏زنند و نه در مصرف آن بخل می‏ورزند؛ امّا کسانی که به این دستور عمل نمی‏کنند، روزیِ فراوان را انباشت می‏کنند. این‏جا روزیِ کثیر، صِدق می‏کند.

امّا مراد از «قلّت»، روزیِ اندکی است که نیازهای اوّلیه مادیِ انسان را برآورده نمی‏سازد. البته باید توجّه داشت که نیاز، غیر از آرزوست. لذا مراد از برآورده نساختن نیازها، برآورده نشدن آرزوها نیست. اگر کسی آرزوهای فراوان داشته باشد و به آنها دست نیابد، شامل این مفهوم نمی‏گردد. از این رو، روزیِ قلیل، کمتر از نیازهای زندگی است و همه آنها را پوشش نمی‏دهد.^۱

سرانجام، مراد از «کفایت»، یعنی میزانی از روزی که نیازهای مادی انسان را برطرف سازد. در حقیقت، روزیِ کافی، حدّ تعادل قلّت و کثرت است و به اندازه نیازهای مادی است، نه کمتر و نه بیشتر.

در بررسی مفاهیم سه‏گانه، همه جا سخن از نیازهای مادی بود. باید دید نیازهای انسان چه قدر است تا معنای قلّت، کثرت و کفایت روزی، به دست آید. موارد و یا مصداق‏های نیازهای مادی انسان، مشخص و تغییرناپذیرند؛ امّا اندازه‏ای از نیاز که بر اساس آن، نقطه کفایت و دو سمت کثرت و قلّت آن به دست می‏آید، شناور است و نمی‏توان میزان مشخّصی را برای آن تعیین کرد. در تعیین اندازه نیاز، عواملی همچون شأن و زمان تأثیر دارند. شأن اجتماعی، موجب افزایش یا کاهش اندازه نیازهای افراد می‏شود. کسانی که شأن اجتماعی بالاتری دارند، مخارج و نیازهای آنها هم بیشتر است و کسانی که در رتبه پایین‏تری قرار دارند، مخارج و نیازهای کمتری خواهند داشت. کسی که محلّ مراجعه مردم است و مورد درخواست آنان قرار می‏گیرد، طبیعتاً از افراد معمولی، مخارج بیشتری خواهد داشت. لذا نیازهای این دو متفاوت است و حدّ کفایت آنان نیز متفاوت خواهد بود.

تغییر زمان نیز در تعیین اندازه، نقش دارد. گاه در گذر زمان و با پیشرفت یا پسرفت اوضاع اقتصادی، میزان نیازهای افراد، کاهش یا افزایش می‏یابد. نمونه آن را می‏توان در

1.. روزیِ قلیل می‏تواند موجب نارضایتی گردد؛ امّا با استفاده از روش‏هایی می‏توان آن را کنترل نمود و رضامندی را به دست آورد. این موضوع را باید در عوامل رضامندی در ناخوشایند جستجو نمود. از آن جا که این فقر و قلّت روزی، به دوران ناخوشایند مربوط است، این موضوع را در آن جا پی‏می‏گیریم. آنچه مهم است این که در این شرایط نیز می‏توان به رضامندی دست یافت.

نام منبع :

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

سایر پدیدآورندگان :

عبّاس پسنديده

تعداد جلد :

1

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1395

نوبت چاپ :

سوم

کتاب الگوی اسلامی شادکامی، در مدت زمان کوتاه، موفقیت‏ هایی را با عناوین؛ اثر شایسته تقدیر کتاب سال حوزه (۱۳۹۳)، اثر شایسته تقدیر کتاب سال جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۳) و نیز رتبه نخست جشنواره علامه طباطبایی مخصوص علوم انسانی اسلامی (۱۳۹۴) را کسب کرد.
آنچه که مهم به نظر می رسد اینست که همه فعالیت ‏های علمی می ‏تواند سیر صعودی و تکاملی داشته باشد. کتاب الگوی اسلامی شادکامی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و مولف محترم را بر آن داشت تا بعد از انتشار، اقدام به اصلاح و تکمیل کتاب نماید.
لازم به ذکر است ویراست دوم، متضاد با ویراست نخست نیست بلکه کامل‏تر از آن است. تغییراتی علمی که در ویراست دوم به لحاظ ساختاری و نوشتاری به وجود آمد به شرح ذیل می باشد:
الف) تغییرات ساختاری
۱) یکی از تغییرات عمدۀ نظری مربوط به «ساختار شادکامی» است. ساختار شادکامی، دو مؤلّفه دارد: رضامندی و نشاط. رضامندی در ویراست نخست، فقط یک حوزه داشت و آن، تقدیرهای خداوند متعال بود (رضایت از تقدیر).
بررسی‏ های بیشتر نشان داد که علاوه بر تقدیرها، زندگی ابعادی دارد که رضامندی در آنها نیز مطرح است. از این رو، حوزه ‏های سه‏ گانۀ زندگی یعنی معیشت، روابط اجتماعی و نظام سیاسی نیز به آن اضافه شدند که فصل‏ های رضایت اقتصادی، رضایت اجتماعی و رضایت سیاسی را به وجود آوردند.
علاوه بر این، تقسیمات مربوط به انواع تقدیرهای خداوند متعال نیز تغییر کرد. در ویراست نخست، تقدیرهای خداوند در مرحله اوّل به دو قسم «تکوینی و تشریعی» و سپس تقدیر تکوینی به «خوشایند و ناخوشایند» و تقدیر تشریعی به «طاعت و معصیت» تقسیم شده بودند. بررسی‏ های بیشتر نشان داد که طاعت و معصیت را می‏ توان در عنوان «تکلیف» تجمیع کرد و از آن‌ جا که تکلیف نیز سخت و دشوار است، آن را در ناخوشایندها قرار داد. از این رو، در این ویراست، نخست تقدیرهای خداوند متعال به دو قسم «خوشایند و ناخوشایند» و سپس تقدیرهای ناخوشایند به دو قسم «تکالیف و بلاها» تقسیم می‏ شوند.
۲) تغییر نظری دوم، مربوط به «پایۀ نظری رضامندی» است. در ویراست نخست، از «خیرباوری» به عنوان اساس رضامندی یاد شده بود. این، هر چند غلط نیست، ولی فقط مخصوص تقدیرهای خداوند متعال است. با اضافه شدن حوزه ‏های زندگی، مشخص شد که پایۀ نظری رضامندی، «خیر» (یا زندگی خوب) است که بخشی از آن، باور به خیر بودن تقدیرهای خداوند متعال است که از آن به «خیرباوری» یاد می‏ کنیم و بخش دیگر آن، تلاش برای تحقق زندگی خوب در ابعاد سه‏ گانۀ آن است که از آن به «خیرآوری» یاد می‏ کنیم.
۳) تغییر سوم مربوط به تجمیع بحث «وجه خیر بودنِ تقدیر» در یک جاست. در ویراست نخست، این بحث به تناسب، در سه جا پخش شده بود: بحث بلاها، بحث نعمت‏ها و بحث تکلیف‏ ها؛ امّا در این ویراست، همۀ آنها در فصل تقدیر خوب و رضایت از تقدیر الهی جمع شدند تا بهتر قابل فهم باشند.
۴) تغییر نظری سوم، مربوط به اضافه شدن مباحثی مانند: «مکانیزم تأثیر خیر بر شادکامی»، «مکانیزم تأثیر سرور بر شادکامی»، «مکانیزم تأثیر شکر بر رضامندی» و «مکانیزم تأثیر صبر بر رضامندی» «تعریف رضامندی»، «تعریف شکر» و «تعریف صبر» است.
۵) تغییر نظری چهارم، مربوط به فصل «شادکامی در روان‌شناسی مثبت‌گرا» است که به معرفی و نقد نظریه‌های شادکامی می‏پردازد. در این ویراست، اوّلاً به تناسب تغییر چارچوب نظری، نقدها نیز تغییراتی کردند و ثانیاً نظریۀ جدید سلیگمن نیز اضافه و بررسی شد.
۶) به لحاظ ساختاری نیز این ویراست، تغییراتی کرده است. یکی این که فصل الگوی اسلامی شادکامی که در ویراست نخست به جمع ‏بندی مطالب و معرفی الگو در یک نگاه در فصل یازدهم می‏ پرداخت، در این ویراست به فصل دوم منتقل شد تا پیش از هر بحثی، نخست یک معرفی اجمالی از الگو ارائه شود و سپس مباحث آن شروع گردد.
دیگری این که کل مطالب به دو بخش «مباحث نظری شادکامی» و «عوامل شادکامی» تقسیم شد و فصول مربوط به چارچوب نظری در بخش نخست و فصول مربوط به عوامل تحقق‌بخش در بخش دوم، ساماندهی شدند.
سوم این که به تناسب تغییر مبنای نظری رضامندی، سه فصل با عنوان‌های «رضایت اقتصادی»، «رضایت اجتماعی» و «رضایت سیاسی» اضافه شدند.
چهارم این که فصل مبانی خداشناختی، انسان‌شناختی و دین‌شناختی شادکامی که در ویراست نخست در یک فصل و جدا از دیگر مباحث نظری شادکامی آمده بودند، در این ویراست در فصل پایۀ نظری شادکامی و در کنار دیگر مباحث نظری شادکامی قرار گرفت تا مکمل یکدیگر باشند.
ب) تغییرات نوشتاری
به لحاظ نوشتاری نیز تا حد امکان سعی شد که مطالب، خلاصه شده و از نقل مستقیم آیات و روایات خودداری گردد و به پاورقی منتقل شوند تا حجم اثر، کمتر و مطالعه آن راحت‌تر گردد. با وجود افزایش چند فصل، تقریباً حجم کتاب تغییری نکرده است

نتیجه جستجو برای « »