391
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

دنیاداران است. وجود زهد سبب می‏شود که مؤمن از خواری خود در دنیا بی‏تابی نمی‏کند و به دنیاپرستان و عزّت دنیا، اهمّیتی نمی‏دهد.۱

همچنین در طرف مقابل، تصریح شده کسی که به آخرت و معنویت رغبت داشته باشد، باکی ندارد که چگونه روزگار را می‏گذراند: در خوشی یا ناخوشی.۲

زهد، نه تنها موجب کنترل واکنش‏های منفی می‏گردد، بلکه پس از آن، واکنش مثبت نیز ایجاد می‏کند. به همین جهت، زاهد اگر در هر نوع گرفتاری‏ای باشد، سپاس‏گزار است و اگر در رفاه باشد شگرگزار.۳

بنا بر این، زهد، حالتی را برای فرد به وجود می‏آورد که او را از نوسانات و تغییرات زندگی دنیا آزاد می‏کند و در سطحی فراتر قرار می‏دهد. لذا این تغییرات مادی، موجب نوسانات شدید روحی و روانی در وی نمی‏گردد و به همین جهت، سلامت روان انسان به مخاطره نمی‏افتد. نتیجه این وضعیت، دست یافتن به آسایش۴ و کاستن از فشارهای روانی است.۵

نمونه عینی آن در کتاب نوادر الاُصول آمده است. انس می‏گوید: نزد پیامبر خداصلی الله علیه و آله نشسته بودیم که ناگاه فرمود: «هم‏اینک، مردی از اهل بهشت بر شما در می‏آید». در این هنگام، مردی از انصار وارد شد. فردای آن روز، باز پیامبر خداصلی الله علیه و آله فرمود: «هم‏اینک، مردی از اهل بهشت بر شما در می‏آید» و باز، همان مرد با همان وضع، وارد شد. فردای آن روز نیز پیامبرصلی الله علیه و آله همان سخن را فرمود و باز، همان مرد، وارد شد. چون برخاست و رفت، عبد اللّٰه بن عمرو بن عاص، در پی او روان شد و [به وی [گفت: من با پدرم مشاجره کرده‏ام و سوگند

1.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: یا أبا ذَرٍّ، إنَّ المُؤمِنَ لَم یجزَع مِن ذُلِّ الدُّنیا، ولَم یبَل مِن أهلِها وعِزِّها (همان، ص۵۰، ح۲۸۸).

2.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: أفضَلُ النّاسِ مَن عَشَقَ العِبادَةَ فَعانَقَها وأَحَبَّها بِقَلبِهِ وباشَرَها بِجَسَدِهِ وتَفَرَّغَ لَها، فَهُوَ لا یُبالی عَلی مَا أصبَحَ مِن الدُّنیا عَلی عُسرٍ ام عَلَی یُسرٍ (الکافی، ج۲، ص۸۳، ح۳).

3.. امام علی علیه السلام: إن أمسی عَلی عُسرٍ حَمِدَ اللّهَ، وإن أصبَحَ عَلی یسرٍ شَکرَ اللّه، فَهُوَ الزّاهِدُ (الجعفریات، ص۲۳۲).
ایشان در کلام دیگری می‏فرماید: الزاهدون فی الدنیا... إن أصابَهُم یُسرٌ شَکَروا، وإن أصابَهُم عُسرٌ صَبَروا (مستدرک الوسائل، ج۱۲ ص۴۴).

4.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: الزُّهدُ فِی الدُّنیا یریحُ القَلبَ وَالبَدَنَ (دنیا و آخرت از نگاه قرآن و حدیث، ج۲، ص۱۰۸، ح۹۵۴ و ۹۵۵ ـ ۹۵۹).

5.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: مَن زَهِدَ فِی الدُّنیا هانَت عَلَیهِ المُصیباتُ (همان، ص۱۱۴، ح۹۷۶ ـ ۹۷۸).

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
390

اگر زهد یا بی‏رغبتی به دنیا در فرد به وجود آید، نه دچار حسرت در ناخوشایندی‏ها می‏گردد و نه دچار مستی در خوشایندی‏ها. این بدان جهت است که فرد زاهد، «وابسته» نبوده و از قید و بند دنیا «آزاد» است. از این رو، در کش و قوس‏های زندگی، دچار نوسانات روانی سخت نمی‏گردد و به همین جهت، راحت زندگی می‏کند. در قرآن کریم از این حالت روانی مثبت، با عبارت (لکیلاَ تَأْسَوْاْ عَلَی مَا فَاتَکمْ وَلاَ تَفْرَحُواْ بِمَا ءَاتَاکمْ وَ اللَّهُ لاَ یحِبُّ کلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ)۱ یاد شده و در روایات، آن را محصول زهد دانسته‏اند. در روایات تصریح شده که زهد و بی‏رغبتی به دنیا موجب می‏شود که نه گرفتاری‏ها او را دچار حسرت و افسوس کنند، و نه نعمت‏ها و بهره‏های دنیایی، او را دچار فرح و بدمستی سازند.۲

امام علیعلیه السلام هنگام طبقه‏بندی انسان‏ها از این منظر، به سه گروه اشاره می‏کند که یکی از آنها زهّادند و در توصیف آنها به همین حقیقت اشاره می‏کند.۳ به اعتقاد امام علیعلیه السلام، زاهد در برابر مال حرام، صبور است و به خاطر نعمت‏های خدا شکور؛۴ لذا به پیامدهای منفی دارایی، گرفتار نمی‏شود.

از منظری دیگر، یکی از سختی‏های مؤمن در دنیا، انزوا و فقدان عزّت اجتماعی در میان

1.. سورۀ حدید، آیۀ ۲۳.

2.. امام علی علیه السلام: الزُّهدُ کلُّهُ بَینَ کلِمَتَینِ مِنَ القُرآن، قالَ اللّه ُ سُبحانَه: (لِکیلاَ تَأْسَوْاْ عَلَی مَا فَاتَکمْ وَلاَ تَفْرَحُواْ بِمَا ءَاتَاکمْ)، ومَن لَم یأسَ عَلَی الماضی ولَم یفرَح بِالآتی فَقَد أخَذَ الزُّهدَ بِطَرَفَیهِ (نهج البلاغة، حکمت ۴۳۹؛ مشکاة الأنوار، ص۲۰۷، ح۵۶۳؛ روضة الواعظین، ص۴۷۵).
در کتاب الأمالی صدوق، به نقل از حفص بن غیاث آمده: قُلتُ لِلصّادِقِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام: مَا الزُّهدُ فِی الدُّنیا؟ فَقالَ: قَد حَدَّ اللّه ُ ذلِک فی کتابِهِ، فَقالَ: (لِکیلاَ تَأْسَوْاْ عَلَی مَا فَاتَکمْ وَلاَ تَفْرَحُواْ بِمَا ءَاتَاکم) (الأمالی، صدوق، ص۷۱۴، ح۹۸۴؛ تفسیر القمّی، ج۲، ص۱۴۶؛ مشکاة الأنوار، ص۲۰۸، ح۵۶۵).

3.. إنَّمَا النّاسُ ثَلاثَةٌ: زاهِدٌ وراغِبٌ وصابِرٌ. فَأَمَّا الزّاهِدُ فَلا یَفرَحُ بِشَیءٍ مِنَ الدُّنیا أتاهُ ولا یَحزَنُ عَلی شَیءٍ مِنها فاتَهُ، وأمَّا الصّابِرُ فَیتَمَنّاها بِقَلبِهِ، فَإِن أدرَک مِنها شَیئا صَرَفَ عَنها نَفسَهُ لِما یَعلَمُ مِن سوءِ عاقِبَتِها، وأمَّا الرّاغِبُ فَلا یُبالی مِن حِلٍّ أصابَها أم مِن حَرام (التوحید، ص۳۰۷؛ الأمالی، صدوق، ص۴۲۴، ح۵۶۰؛ الإختصاص، ص۲۳۷).
در کلامی دیگر می‏فرماید: النّاسُ ثَلاثَةُ أصنافٍ: زاهِدٌ مُعتَزِمٌ، وصابِرٌ عَلی مُجاهَدَةِ هَواهُ، وراغِبٌ مُنقادٌ لِشَهَواتِهِ. فَالزّاهِدُ لا یعَظِّمُ ما آتاهُ اللّه ُ فَرَحا بِهِ، ولا یکثرُ عَلی ما فاتَهُ أسَفاً (دستور معالم الحکم، ص۱۲۰).

4.. الزّاهِدُ فِی الدُّنیا مَن لَم یغلِبِ الحَرامُ صَبرَهُ، ولَم یشغَلِ الحَلالُ شُکرَهُ (دنیا و آخرت از نگاه قرآن و حدیث، ج۲، ص۴۶، ح۸۱۵).

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64785
صفحه از 839
پرینت  ارسال به