359
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

این دو موقعیت را بیان کرده است. اکنون نوبت به پاسخ به این پرسش است که: برای تبدیل واکنش منفی به واکنش مثبت چه باید کرد؟ در ادامه، این بحث را در دو سطح بیان خواهیم کرد: یکی سطح روایاتی که مستقیماً به تنظیم هر دو موضوع حزن و سرور پرداخته‏اند و دیگری، اموری که موجب واکنش مثبت به هر دو موقعیت خوشایند و ناخوشایند می‏گردند.

۲. عوامل مشترک واکنش مثبت

واکنش مثبت به این دو موقعیت، «شکر ـ‏ صبر» است. از آن جا که پیش‏تر در این باره سخن گفته‏ایم، بیش از این به آن نمی‏پردازیم. مهم، آن است که برای رسیدن به شادکامی باید از الگوی «شکر ـ‏ صبر» در بُعد تکوینیِ زندگی استفاده نمود. حاصل این الگو، رضامندیِ تکوینی است. در این بحث به بررسی عوامل مشترکی می‏پردازیم که در هر دو موقعیت تکوین، کارایی دارند و موجب واکنش مثبت می‌شوند.

الف ـ تصحیح مواجهه با تقدیر

از مسائل مهم در رویارویی کلّی با تقدیر، پذیرش یا عدم پذیرش آن است. این که انسان چگونه با تقدیر خدا روبه رو شود، نقش مهمی در رضامندی و عدم رضامندی دارد که در ادامه، به این موضوع می‏پردازیم.

مواجهه غلط: تقدیرستیزی

مواجهه غلط با تقدیر، نپذیرفتن تقدیر و ستیزه‏جویی با آن است. این ستیزه‏جویی، به معنای آن است که فرد، آن را نمی‏پذیرد و سعی بر آن دارد تا آن را از زندگی خود خارج سازد. با توجّه به آنچه در باره تقدیر گذشت، این اقدام، بی‏حاصل و بی‏ثمر است. امیر مؤمنانعلیه السلام نقل می‏کند که خداوند متعال به داوودعلیه السلام چنین وحی کرد:

۰.یا داودُ! تُریدُ وأُریدُ ولا یَکونُ إلّا ما أُریدُ، فَإن أسلَمتَ لَمّا أُریدُ أعطَیتُکَ ما تُریدُ، وإن لَم تُسلِم لِما أُریدُ أتعَبتُکَ فیما تُریدُ، ثُمَّ لا یَکونُ إلّا ما أُریدُ.۱

۰.ای داوود! تو اراده می‏کنی و من هم اراده می‏کنم، و فقط آنچه من می‏خواهم می‏شود. پس اگر

1.. التوحید، ص۳۳۷.

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
358

سابق، این است که وقتی نعمتی به دستشان می‏رسد، خوش‏حال می‏شوند، و چون از دست می‏دهند، خدا خدا می‏کنند، در حالی که از آنچه از دست داده‏اند، نومید، و از اسباب آن مأیوس اند، تنها به خدا بازگشت می‏کنند. پس منافاتی بین دو آیه نیست».۱

آنچه گذشت، به واکنش به دوران ناخوشایند اشاره داشت. از این گذشته، در واکنش مربوط به دوران خوشایند نیز میان الگوی چهارم با الگوهای سه‏گانه نخست، تفاوت وجود دارد. در الگوهای سه‏گانه نخست، سخن از فرح است؛ امّا در الگوی چهارم، سخن از اعراض به میان آمده است. با اندکْ تأمّلی در تفسیر آیات مربوط، این تناقض ظاهری از بین می‏رود؛ زیرا ریشه فَرِح، غفلت از خدا بود و این با اعراض از خداوند، نه تنها منافات ندارد، که مناسبت نیز دارد. چنین افرادی با غفلت، از خدا اعراض می‏کنند و به فرح و بدمستی می‏پردازند. لذا در برخی آیات، برای واکنش دوران ناخوشایند، از واژه «یأس» استفاده شده که از تعبیرهای مربوط به الگوهای سه‏گانه نخست است و برای واکنش دوران خوشایند، از واژه «اعراض» استفاده شده که از تعبیرهای الگوی چهارم است:

۰.(وَ إِذا أَنْعَمْنا عَلَی الْإِنْسانِ أَعْرَضَ وَ نَأی‏ بِجانِبِهِ وَ إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ کانَ یؤُساً.۲

۰.و هرگاه به انسان، نعمتْ ارزانی داشتیم، روی برتافت و خود را [از بندگی خدا] کنار کشید، و هرگاه آسیبی بدو رسید، دعای دور و درازی داشت‏).

در تحلیل این پنج الگو می‏توان گفت که انسان در حالت ناخوشایند، به خاطر طبیعت ناسپاس بشر (کفران)، از خدا غفلت می‏کند. لذا از یک سو به ناامیدی کشیده می‏شود(یأس) و در برابر ناملایمات، بی‏تاب می‏گردد(جزع) و از سوی دیگر، به خاطر فطرت خداجویش به سوی خدا روی می‏آوَرَد و از خدا درخواست می‏کند(دعا)؛ امّا در حالت خوشایند، باز از خدا غفلت می‏کند. لذا به او پشت می‏کند (اعراض) و به خاطر غرور و تکبّر، به سرور و بدمستی روی می‏آورد (فَرح) و به خود می‏نازد (فخر) و از انفاق و کمک به دیگران خودداری می‏کند(منع).

همان گونه که روشن است، آیات قرآن کریم، به خوبی، ابعاد گوناگون واکنش منفی به

1.. ترجمۀ تفسیر المیزان، ج‏۱۶، ص۲۷۵.

2.. سورۀ فصّلت، آیۀ ۵۱.

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64779
صفحه از 839
پرینت  ارسال به