گوش شنوا؛ چشم بینا(بصیر)؛۱ اقدام به اعمال صالح؛۲ غنای درونی؛ تقوای قلبی؛۳ قرار داشتن نیکی برای حقشناسان؛۴ میانهروی و تدبیر در تنظیم زندگی؛۵ و....۶
شاید بتوان همه این موارد را در «دینداری» جمع کرد. از امام علیعلیه السلام نقل شده که هر کس دیندار باشد، خیر دنیا و آخرت، روزیِ وی شده است.۱۶ این بدان جهت است که همه آنچه گذشت و یا از بیان آن خودداری شد، در مجموعه معارف دین بیان شدهاند. بنا بر این، اگر کسی واقعاً به دین عمل کند، همه این امور را به دست آورده است.
سه. تنظیم نظام ارزیابی
وقتی سخن از خیرباوری و خیرشناسی به میان میآید، پای نظام ارزیابی نیز به پیش کشیده میشود. هر نوع نظام ارزیابی نمیتواند خیرباوری را به ارمغان آورد.
نظام غلط: ارزیابیِ لذّتگرا
اگر نظام ارزیابی، نظام «خیرگرا» نباشد، نمیتواند به خیرباوری منجر شود. دلیل آن نیز در دوبُعدی بودن پدیدههاست که به دو گونه شدن نظام ارزیابی نیز میانجامد. پدیدهها و امور زندگی انسان، دوبُعدی اند: بُعد ظاهر ـ که بر اساس آن، پدیدهها برای طبع انسان یا «خوشایند» هستند و یا «ناخوشایند» ـ و بُعد باطن ـ که بر اساس آن، پدیدهها برای حیات
1.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: إذا أرادَ اللّهُ بِعَبدٍ خَیرا فَتَحَ لَهُ قُفلَ قَلبِهِ، وجَعَلَ فیهِ الیقینَ وَالصِّدقَ، وجَعَلَ قَلبَهُ واعِیاً لِما سَلَک فیهِ، وجَعَلَ قَلبَهُ سَلیماً، ولِسانَهُ صادِقاً، وخَلیقَتَهُ مُستَقیمَةً، وجَعَلَ اُذُنَهُ سَمیعَةً وعَینَهُ بَصیرَةً (کنز العمّال، ج۱۱، ص۹۶، ح۳۰۷۶۸).
2.. سنن الترمذی عن أنس: قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: إذا أرادَ اللّهُ بِعَبدٍ خَیراً اِستَعمَلَهُ. فَقیلَ: کیفَ یستَعمِلُهُ یا رَسولَ اللّهِ؟ قالَ: یوَفِّقُهُ لِعَمَلٍ صالِحٍ قَبلَ المَوتِ (سنن الترمذی، ج۴، ص۴۵۰، ح۲۱۴۲).
3.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: إذا أرادَ اللّهُ بِعَبدٍ خَیراً جَعَلَ غِناهُ فی نَفسِهِ، وتُقاهُ فی قَلبِهِ (نوادر الاُصول، ج۱، ص۴۱۹؛ الفردوس، ج۱، ص۲۴۳، ح۹۴۰).
4.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: إذا أرادَ اللّهُ بِعَبدٍ خَیراً جَعَلَ صَنائِعَهُ ومَعروفَهُ فی أهلِ الحِفاظِ، وإذا أرادَ اللّهُ بِعَبدٍ شَرّا جَعَلَ صَنائِعَهُ ومَعروفَهُ فی غَیرِ أهلِ الحِفاظِ (الفردوس، ج۱، ص۲۴۲، ح۹۳۶؛ نثر الدرّ، ج۱، ص۱۵۸).
5.. امام علی علیه السلام: إذا أرادَ اللّهُ بِعَبدٍ خَیراً ألهَمَهُ الاِقتِصادَ وحُسنَ التَّدبیرِ، وجَنَّبَهُ سوءَ التَّدبیرِ وَالإِسرافَ (غرر الحکم، ح۴۱۳۸؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۱۳۱، ح۲۹۵۲)
6.. برای مطالعۀ بیشتر، ر.ک: خیر و برکت از نگاه قرآن و حدیث، ص۱۸۶ (علامات الأخیار).
