323
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

وجه خیر بودن آن را برای وی تبیین نمود. در بحث تقدیر خوب گذشت که تقدیر در هر کدام از ابعاد بلاها، نعمت‏ها و تکالیف، نهفته است و در مجموع نیز همه آنها به یک چیز برمی‏گردند و آن، «رشد توحیدی» است. از آن جا که این بحث را پیش از این بیان کردیم، از تکرار آن خودداری می‌کنیم.۱

دو. خیرشناسیِ عینی

برای رضامندی، گذشته از باور به خیر بودن تقدیر خداوند و اعتماد به آن، به شناخت مصادیق عینی آن نیز نیازمندیم. باید فرد بداند به طور مشخّص در صحنه زندگی، چه چیزی خیر است تا بر اساس آن زندگی خود را ارزیابی کند. در بُعد نخست، رویکرد کلّی به تقدیر خداوند مطرح بود؛ ولی این جا رویکرد مصداقی مطرح است. از توانمندی‏های لازم برای رضامندی، توانمندی در شناخت خیر و تمیز آن از شر است. این در حقیقت، وجه تمایز انسان از حیوان است.۲ به همین جهت، یکی از رسالت‏های متون دینی، معرّفی خیر و شر است. از آن جا که وحی به مصلحت‏ها و مفسده‏های واقعی بشر احاطه دارد، بهترین و مطمئن‏ترین منبع برای خیرشناسی است.۳

بخشی از متون دینی، به بیان این امر اختصاص دارند. خداوند متعال و معصومانعلیهم السلام با معرّفی خیر و ابعاد گوناگون آن، اطّلاعات لازم در این باره را ارائه نموده‏اند.۴ کتاب خیر و برکت در قرآن و حدیث، به تفصیل، روایات این موضوع را گردآورده و به شیوه‏ای مناسب، طبقه‏بندی کرده است. همچنین در بخش‏های دیگر روایات نیز به تناسب هر موضوعی، ابعاد گوناگون خیر بودن قضاهای تکوینی و تشریعی خداوند متعال بیان شده است. آنچه مهم است این که قرآن و حدیث، دو منبع مهم برای شناخت خیرند. از این رو، مراجعه به

1.. ر. ک: ص۲۱۹ (فصل ششم، پایه نظری تقدیر).

2.. امام علی علیه السلام در این باره می‏فرماید: مَن لَم یعرِفِ الخَیرَ مِنَ الشَّرِّ فَهُوَ بِمَنزِلَةِ البَهیمَةِ (الکافی، ج۸، ص۲۴، ح۴؛ کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۰۷، ح۵۸۸۰؛ تحف العقول، ص۹۹).

3.. امام علی علیه السلام در این باره می‏فرماید: إنَّ اللّهَ سُبحانَهُ أنزَلَ کتابا هادِیا بَیَّنَ فیهِ الخَیرَ وَالشَّرَّ، فَخُذوا نَهجَ الخَیرِ تَهتَدوا، وَاصدِفوا عَن سَمتِ الشَّرِّ تَقصِدوا (نهج البلاغة، خطبۀ ۱۶۷).

4.. بررسی این موضوع، خود بحث مستقلی است که می‏تواند دستِ‏کم، موضوع پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد باشد.


الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
322

۴. عوامل مستقیم

در ادامه به بررسی عوامل در دو عنوان خیرباوری و خیرآوری می‏پردازیم:

الف ـ خیرباوری

پیش‏تر گفته شد که به عنوان یک واقعیت، قضای الهی، همیشه بر خیر مبتنی است و خیر بودن، پایه رضامندی است. حال اگر این خیر بودن، توسّط فرد شناخته شود و به آن باور پیدا کند، رضامندی به وجود می‏آید. این جاست که میدان عمل و نقش‏آفرینی فرد شکل می‏گیرد و فعّالیت مشاوران نیز در همین قلمرو معنا می‏یابد. اگر فرد، به تنهایی یا به کمک دیگران، خیر بودن قضای الهی را درک کند، احساس رضامندی در وی به وجود می‏آید. بسیاری از نارضایتی‏ها به خاطر درک نکردنِ خیر بودن آنهاست. افراد ناراضی، آنچه را که پیش آمده (حوادث) و یا آنچه را که باید انجام دهند (تکالیف)، شر ارزیابی می‏کنند و به همین جهت، ناراضی می‌شوند. این در حالی است که واقعیت امر چنین نیست. این نارضایتی، معلول ناهماهنگی میان شناخت فرد با واقعیت است.

بنا بر این، با توجّه به این که هماره قضای الهی، بر خیر استوار است، راه رضامندی، هماهنگ ساختن شناخت فرد با واقعیت است. واقعیت الهی، ثابت و تغییرناپذیر است. لذا نمی‏توان آن را تغییر داد و مطابق میل بشر ساخت تا رضامندی حاصل شود؛ بلکه باید شناخت بشر را ـ‏ که شناور و تغییرپذیر است ـ‏ با واقعیتْ هماهنگ کرد تا احساس رضامندی به وجود آید. هماهنگ‏سازی نیز نیازمند شناخت و درک خیر بودن قضای الهی است.

در این بحث، ما نیازمند چند امر اساسی هستیم: یکی این که بدانیم وجه خیر بودن تقدیرهای خداوند چیست؟ دیگری این که مصادیق عینی خیر در زندگی کدام‌اند؟ و سوم این که چه نظام ارزیابی‌ای می‏تواند خیرباوری را به وجود آورد؟ در ادامه به این سه موضوع می‏پردازیم.

یک. خیرشناسیِ تقدیر

برای ایجاد خیرباوری، فرد باید نخست به خیر بودن آن اطمینان پیدا کند. بدین منظور باید

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64579
صفحه از 839
پرینت  ارسال به