283
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

وضعیت را تحمّل کرد؟ راه مقابله صحیح با آن چیست؟ امام سجاد علیه السلام در ادامه حدیث، می‏فرماید: «و اگر از آنان آزار و دوری کردن دیدی، بگو: این، به خاطر گناهی است که انجام داده‏ام». اگر انسان، تکریم دیگران را به خودشان برگرداند و توهین آنها را نتیجه کردار خودش بداند، همچنان دیگران را برتر از خود می‏داند و بدین‏سان، به روابط اجتماعی، آسیبی وارد نمی‏شود. سلامت روابط اجتماعی در گرو این اصل است که: «او بهتر از من است» و سلامت روابط اجتماعی، نقش مهمی در رضایت از زندگی خواهد داشت. امام زین العابدین علیه السلام در پایان، به نقش این نگرش در رضایت از زندگی و لذّت‏بخش کردن حیات می‏پردازد: «هر گاه چنین کردی، خداوند، زندگی را بر تو آسان می‏کند و دوستانت را افزایش می‌دهد و دشمنانت را اندک می‏کند و از نیکی آنان خرسند می‏شوی و از بی‏مهری آنان افسوس نمی‏خوری.»

محبوبیت اجتماعی

در بخش پایانی، امام علیه السلام به مسئله «محبوبیت اجتماعی» اشاره می‏کند. و می‏فرماید: «در درجه نخست، گرامى‏ترینِ مردم نزد آنان، کسى است که خیرش به آنان برسد و خود از آنان بى‏نیاز باشد و از درخواست چیزى خوددارى کند. در این درجه، خیر فرد به دیگران می‏رسد و انتظاری نیز از آنان ندارد. پس از او، گرامى‏ترینِ مردم نزدشان، کسى است که از درخواست کردنْ خوددارى کند، گرچه بدانها نیازمند باشد؛ چرا که در حقیقت، اهل دنیا دل‏بسته اموال خویش اند و هر کس که مزاحم دلبستگى‏شان نشود، نزدشان گرامى است و اگر مزاحم اموالشان نشود و حتّى چیزى بر امکاناتشان بیفزاید، عزیزتر و گرامى‏تر خواهد بود».

د ـ حدیث «نسبت‏های ناروا»

از مسائلی که در روابط اجتماعی پیش می‏آید، «نسبت‏های ناروا» است که موجب نارضایتی و افزایش رنج می‏شود. اگر انسان نداند چگونه با این موقعیت رو به رو شود، دچار مشکل می شود و زندگی، بیش از پیش بر او سخت خواهد شد. روایت علقمه به این مسئله پرداخته است.۱ علقمه از یاران امام صادق علیه السلام، روزی از نسبت‏های ناروایی که مردم به وی

1.. قال علقمة: فقلت للصادق علیه السلام: یا بن رسول اللّه، إن الناس ینسبوننا إلى عظائم الأمور، وقد ضاقت بذلک صدورنا. فقال علیه السلام: یا عَلقَمَةُ، إنَّ رِضَا النّاسِ لا یُملَکُ، وألسِنَتَهُم لا تُضبَطُ، فَکَیفَ تَسلَمونَ مِمّا لَم یَسلَم مِنهُ أنبِیاءُ اللّهِ ورُسُلُهُ وحُجَجُهُ؟ ألَم یَنسُبوا یوسُفَ علیه السلام إلى أنَّهُ هَمَّ بِالزِّنا؟ ألَم یَنسُبوا أیّوبَ علیه السلامإلى أنَّهُ ابتُلِیَ بِذُنوبِهِ؟ ألَم←→ یَنسُبوا إلى أنَّهُ تَبِعَ الطَّیرَ حَتّى نَظَرَ إلَى امرَأَةِ اُوریا فَهَواها؟ وأنَّهُ قَدَّمَ زَوجَها أمامَ التّابوتِ حَتّى قُتِلَ ثُمَّ تَزَوَّجَ بِها؟ ألَم یَنسُبوا موسى علیه السلام إلى أنَّهُ عِنّینٌ وآذَوهُ حَتّى بَرَّأَهُ اللّهُ مِمّا قالوا، وکانَ عِندَ اللّهِ وَجیها؟ ألَم یَنسُبوا جَمیعَ أنبیاءِ اللّهِ إلى أنَّهُم سَحَرَةٌ طَلَبَةُ الدُّنیا؟ ألَم یَنسُبوا مَریَمَ بِنتَ عِمرانَ علیها السلام إلى أنَّها حَمَلَت بِعیسى مِن رَجُلٍ نَجّارٍ اسمُهُ یوسُفَ؟!
ألَم یَنسُبوا نَبِیَّنا مُحَمَّدا صلی الله علیه و آله إلى أنَّهُ شاعِرٌ مَجنونٌ؟ ألَم یَنسُبوهُ إلى أنَّهُ هَوَى امَرأَةَ زَیدِ بنِ حارِثَةَ فَلَم یَزَل بِها حَتَّى استَخلَصَها لِنَفسِهِ؟ ألَم یَنسُبوهُ یَومَ بَدرٍ إلى أنَّهُ أخَذَ لِنَفسِهِ مِنَ المَغنَمِ قَطیفَةً حَمراءَ، حَتّى أظهَرَهُ اللّهُ عزّ و جلّ عَلَى القَطیفَةِ وبَرَّأَ نَبِیَّهُ مِنَ الخِیانَةِ، وأنزَلَ بِذلِکَ فی کِتابِهِ: «وَمَا کَانَ لِنَبِىٍّ أَن یَغُلَّ وَمَن یَغْلُلْ یَأْتِ بِمَا غَلَّ یَوْمَ الْقِیَـمَةِ»؟ ألَم یَنسُبوهُ إلى أنَّهُ یَنطِقُ عَنِ الهَوى فِی ابنِ عَمِّهِ عَلِیٍّ علیه السلام حَتّى کَذَّبَهُم اللّهُ عزّ و جلّ، فَقالَ سُبحانَهُ: (وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْىٌ یُوحَى)، ألَم یَنسُبوهُ إلَى الکَذِبِ فی قَولِهِ: إنَّهُ رَسولٌ مِنَ اللّهِ إلَیهِم، حَتّى أنزَلَ اللّهُ عزّ و جلّ عَلَیهِ: «وَلَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِکَ فَصَبَرُواْ عَلَى مَا کُذِّبُواْ وَأُوذُواْ حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا»؟ ولَقد قالَ یَوما: عُرِجَ بِیَ البارِحَةَ إلَى السَّماءِ، فَقیلَ: وَاللّهِ، ما فارَقَ فِراشَهُ طولَ لَیلَتِهِ!
وما قالوا فِی الأَوصِیاءِ أکثَرُ مِن ذلِکَ، ألَم یَنسُبوا سَیِّدَ الأَوصِیاءِ إلى أنَّهُ کانَ یَطلُبُ الدُّنیا والمُلکَ؟ وأنَّهُ کان یُؤثِرُ الفِتنَةَ عَلَى السُّکونِ، وأنّه یَسفِکُ دِماءَ المُسلِمینَ بِغَیرِ حِلِّها، وأنَّهُ لَو کانَ فیهِ خَیرٌ ما اُمِرَ خالِدُ بنُ الولیدِ بِضَربِ عُنُقِهِ؟ ألَم یَنسُبوهُ إلى أنَّهُ أرادَ أن یَتَزَوَّجَ ابنَةَ أبی جَهلٍ عَلى فاطِمَةَ علیها السلام، وأنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله شَکاهُ عَلَى المِنبَرِ إلَى المُسلِمینَ، فَقالَ: إنَّ عَلِیّا یُریدُ أن یَتَزَوَّجَ ابنَةَ عَدُوِّ اللّهِ عَلَى ابنَةِ نَبِیِّ اللّهِ، ألا إنَّ فاطِمَةَ بَضعَةٌ مِنّی، فَمَن آذاها فَقَد آذانی، ومَن سَرَّها فَقَد سَرَّنی، ومَن غاظَها فَقَد غاظَنی؟! )الأمالی، صدوق، ص۱۶۴).

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
282

شود. فرد کوچک‏تر باید به پیش‏تر بودن ایمان و بیشتر بودن عمل صالح، توجّه کند؛ امّا خودِ کسی که سن بیشتری دارد باید به پیش‏تر بودن گناه خود توجّه کند، در غیر این صورت، خود را بهتر خواهد دانست.

امّا در برابر فرد همسال می‏فرماید: «و اگر همسال توست، بگو: من به گناه خود یقین دارم و در کار او شک دارم. پس چرا یقینم را به خاطر شکّم، رها کنم؟!». در این صورت، انسان، هیچ کس را بد و گناه‏کار نمی‏داند؛ بلکه آنان را بهتر و باایمان‏تر از خود می‏شمرد و لذا با آنان روابط سالم و محترمانه‏ای برقرار خواهد کرد. البته این مسئله، یک‏طرفه نیست؛ بلکه باید به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود و همه افراد، دیگران را از خودشان بهتر بدانند و در این صورت، روابطی سالم و فرح‏بخش، شکل خواهد گرفت.

رویارویی با تکریم و تحقیر اجتماعی

در ادامه امام زین العابدین علیه السلام به ابعاد دیگری از ارتباط می‏پردازد. بخشی از تعامل ما با دیگران را مسئله تعریف و تمجید از یک سو، و توهین و تحقیر از سوی دیگر شامل می‏شود. به همین منظور، بخشی از مهارت‏های ارتباطی به چگونگی برخورد با این پدیده‏ها مربوط می‏شود. ما باید بدانیم چه واکنشی در برابر این پدیده از خود نشان دهیم.

در ادامه حدیث، امام علیه السلام به مسئله تکریم در سطح جامعه اشاره می‌کند و راه رویارویی صحیح با آن را بیان می‏دارد، به گونه‏ای که از دیگران طلبکار نباشیم و آنان را بهتر بدانیم. ایشان، در باره تکریم‏های اجتماعی می‏فرماید: «و اگر دیدی که مسلمانان، تو را بزرگ می‏شمرند و حرمت می‏نهند و گرامی می‏دارند، پس بگو: این فضیلتی است که آنان به چنگ آورده‏اند». این‏که انسان، تکریم دیگران را نشانه بزرگواری خودشان بداند، تأثیر مهمّی در جلوگیری از تکبّر دارد و اصل «او بهتر است» را پاس می‏دارد. تکریم دیگران، ممکن است راه تکبّر را بگشاید و انسان را به جایی ببرد که خود را بهتر از دیگران بداند؛ امّا با استفاده از راه‌کاری که امام علیه السلام بیان داشته‏اند، از این آفت، جلوگیری می‏شود.

امّا در برابر توهین‏های دیگران چه باید کرد؟ یکی از عوامل مهم در تنیدگی و نارضایتی، آزارها و توهین‏هایی است که ممکن است از سوی دیگران به انسان برسد. چگونه می‏توان این

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64375
صفحه از 839
پرینت  ارسال به