نداشته باشد که بر آن تکیه کند، با بیقراری اصرار میکند و آن گاه که زندگیاش تأمین شود، آرامش مییابد.۱ امام باقرعلیه السلام و امام صادقعلیه السلام تا قوت سالشان را تأمین نمیکردند، به دنبال خریدن چیز دیگری نمیرفتند. امام رضاعلیه السلام در تبیین تأثیر این امر میفرماید:
۰.إنَّ الإنسانَ إذا أدخَلَ طَعامَ سَنَتِهِ خَفَّ ظَهرُهُ وَاستَراحَ.۲
۰.هر گاه انسان، روزیِ سالش تأمین باشد، سبکبار و آسوده میگردد.
از آنچه گفتیم معلوم میشود که تأمین بودن روزی، نقش مؤثّری در احساس آرامش دارد و این، جز از راه کار و تلاش به دست نمیآید. با نشستن و دعا کردن، روزی تأمین نمیگردد و آن گاه که روزی، تأمین نباشد، انسان، ناآرام میشود و ناآرامی، نارضایتی را در پی دارد.
پیشتر گذشت که همه امور عالم، به دست خداوندِ روزیرسان است. برخی با تکیه بر این امر، تلاش برای کسب روزی را نادرست میدانند! این امر ـ که بر اساس باور «کفایت ـ تقدیر» شکل میگیرد ـ ، موجب تحقّق نیافتن روزیِ کافی و برآورده نشدن نیازهای انسان میشود و در نتیجه به نارضایتی میانجامد.
هر چند گفته شد که خداوند متعال، روزیرسان است و باید به او توکّل کرد، با این حال، این به معنای کنار گذاشتن کار و تلاش نیست. تفکّر صحیح در این زمینه، باور «تقدیر ـ تلاش» است. به همین جهت، دین، تأکید فراوانی بر کار و تلاش داشته و افراد را از توکّل منهای کار، بر حذر داشته است.۳
روزی پیامبرصلی الله علیه و آله گروهی از کشاورزان را دید که از کار دست کشیدهاند. به آنان فرمود: «شما [از] چه [گروهی] هستید؟». گفتند: «ما اهل توکّل هستیم». پیامبرصلی الله علیه و آله به آنان فرمود:
1.. سلمان فارسی، تربیت شدۀ پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است. امام باقر علیه السلام از قول سلمان فارسی چنین نقل میفرماید: إنَّ النَّفسَ قد تَلتاثُ عَلی صاحِبِها إذا لَم یکن لَها مِنَ العَیشِ ما تَعتَمِدُ عَلَیهِ، فَإِذا هِی أحرَزَت مَعیشَتَهَا اطمَأَنَّت (الکافی، ج۵، ص۸۹، ح۳؛ تحف العقول، ص۳۵۱).
2.. الکافی، ج۵، ص۸۹، ح۱؛ قرب الإسناد، ص۳۹۲.
3.. امام علی علیه السلام: اِحذَر کلَّ الحَذَرِ أن یخدَعَک الشَّیطانُ فَیمَثِّلَ لَک التَّوانِی فی صورَة التَّوَکّلِ ویورِثَک الهُوَینی بِالإِحالَة عَلَی القَدَرِ، فَإِنَّ اللّه أمَرَ باِلتَّوَکّلِ عِندَ انقِطاعِ الحِیلِ وبِالتَّسلیمِ لِلقَضاءِ بَعدَ الإعذارِ (شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید، ج۲۰، ص۳۰۶، ح۵۰۴).
