در ادبیات دین از آن به عنوان «نعمت استدراج» یاد میشود. در این الگو، فرد بدون در نظر داشتن هدف زندگی، مال را طبق هوس خود مصرف میکند و آرامآرام به بیراهه میرود و در نهایت، ناگاه با نابودی رو به رو میشود؛ امّا الگوی «دارندگی و مصرف عقلانی» مال را در آنچه به خیر و صلاح اوست، مصرف میکند و لذا او به زندگی خوب رهنمون میشود. از این رو، دانستن وجه خیر بودن مال اهمیت دارد.
مال، هدیهای از جانب خداوند متعال به انسان است تا از آن در راه رشد و تکامل خود استفاده نماید. آنچه را که خداوند متعال به انسان ارزانی میدارد، هم عاملی برای گذران زندگی است و هم عاملی برای رشد و تعالی معنوی و بروز فضایل انسانی. در حقیقت، مال نیز یک ابتلا و آزمونی است که انسان به وسیله آن میتواند خیر دنیا و آخرت را به دست آورد. پیشتر در بحث رشد توحیدی در تقدیرها، به طور کلّی اشاره کردیم که همه تقدیرهای خداوند متعال، مبتنی بر خیر است و این خیر، در رشد توحیدی انسان تأثیر دارد. در این بحث، وجه خیر بودن مال در رشد مادی و معنوی انسان، بررسی خواهد شد.
در متون دینی، به اموری در این باره پرداخته شده که در ادامه، به مهمترین آنها اشاره میکنیم.
یک. قوام دین و دنیا
در قرآن کریم، تصریح شده که مال، مایه قوام زندگی است۱ و در روایات، از آن به عنوان بهترین یاور برای آخرت،۲ عاملی برای خودداری از ستمکاری،۳ گوارایی زندگی،۴ حفظ
1.. (وَ لاَ تُؤْتُواْ السُّفَهَآءَ أَمْوَ لَکُم الَّتِى جَعَلَ اللَّهُ لَکمْ قِیَماً وَ ارْزُقُوهُمْ فِیهَا وَ اکسُوهُمْ وَ قُولُواْ لَهُمْ قَوْلاً مَّعْرُوفًا) (سورۀ نساء، آیۀ ۵).
الأمالی، طوسی عن خلاّد: قالَ رَجُلٌ [لِلإِمامِ الصادِقِ علیه السلام]: یا جَعفَرُ، الرَّجلُ یکونُ لَهُ مالٌ فَیضَیعُهُ فَیذهَبُ؟ قالَ: اِحتَفِظ بِمالِک؛ فَإِنَّهُ قِوامُ دینِک. ثُمَّ قَرَأَ: (وَ لا تُؤتُوا السُّفَهاءَ أمْوالَکمُ الَّتی جَعَلَ اللّهُ لَکمْ قِیاما) (الأمالی، طوسی، ص۶۷۹، ح۱۴۴۴).
2.. امام صادق علیه السلام: نِعمَ العَونُ عَلَى الآخِرَة؛ الدُّنیا (الکافی،ج ۵، ص۷۲، ح۸ و ۹ و ص۷۳، ح۱۴ و ۱۵؛ کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۵۶، ح۳۵۶۷).
3.. امام صادق علیه السلام: غِنىً یحجُزُک عَنِ الظُّلمِ خَیرٌ مِن فَقرٍ یحمِلُک عَلَى الإِثمِ (الکافی، ج۵، ص۷۲، ح۱۱؛ تهذیب الأحکام، ج۶، ص۳۲۸، ح۹۰۴؛ کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۶۶، ح۳۶۱۴).
4.. امام صادق علیه السلام: خَمسٌ مَن لَم تَکن فیهِ لَم یتَهَنَّ بِالعَیشِ: الصِّحَّة، وَالأَمنُ، وَالغِنى، وَالقَناعَة، وَالأَنیسُ المُوافِقُ (الأمالی، صدوق، ص۳۶۷، ح۴۵۸؛ المحاسن، ج۱، ص۷۱، ح۲۵؛ مشکاة الأنوار، ص۲۶۰، ح۷۷۱).
