که امام صادقعلیه السلام در تفسیر آیه شریف (وَمَا یؤْمِنُ أَکثَرُهُم بِاللّهِ إِلّا وَ هُم مُّشْرِکونَ؛۱ بیشترشان به خدا ایمان نمیآورند؛ بلکه شرک میورزند) میفرماید:
۰.شِرکُ طاعَةٍ ولَیسَ شِرکَ عِبادَةٍ.۲
۰.مقصود، شرک در اطاعت است، نه شرک در عبادت.
توحید در طاعت، همانند تقوا، دارای سه مرحله است: مرحله اوّل: انجام دادن واجبات و ترک محرّمات الهی؛ مرحله دوم: انجام دادن مستحبّات و ترک مکروهات؛ مرحله سوم: پرهیز از آنچه رنگ و بوی خدایی ندارد، اعم از: گناه یا مکروه و یا مباح. پیامبر خداصلی الله علیه و آله در رهنمودی به ابو ذر میفرماید:
۰.یا أباذَرٍّ، لِیَکُن لَکَ فی کُلِّ شَیءٍ نِیَّةٌ صالِحَةٌ حَتَّی فِی النَّومِ وَالأَکلِ.۳
۰.ای ابو ذر! باید در هر چیز، نیّت شایسته داشته باشی، حتّی در خوردن و خوابیدن.
این رهنمود، به این مرحله از توحید ـ که بالاترین مرحله توحید در طاعت است ـ اشاره دارد.۴
آنچه مهم است این که اگر قانون الهی، تنها نقشه راه شادکامی و یگانه برنامه سعادت است، لازمه تحقّق شادکامی، پیروی از این برنامه است. این جاست که توحید در فرمانبرداری، با توحید در حکم، پیوند میخورَد. باور به توحید در حکم، بدون توحید در اطاعت، به شادکامی نمیانجامد. لذا باید از برنامه شادکامی خداوند متعال پیروی نمود. البته این برنامه، در لا به لای متون دینی (قرآن و حدیث) نهفته است و باید آنها را استخراج و طبقهبندی کرد ـ که یکی از اهداف این کتاب نیز هست ـ. پیروی از دیگر برنامههای شادکامی، از سویی شرک در طاعت و از سوی دیگر، ناکارآمد در تحقّق شادکامی است. از این رو، میتوان گفت که علّت ناکامی در شادکامی ـ در این بخش ـ، شرک در طاعت است.
جمعبندی مبانی دین‌شناختی
از آنچه گذشت، روشن شد که:
تنها منبع قانونگذاری، خداوند متعال است؛ زیرا قانون خداوند متعال، تنها قانونی است
