آن و در مقایسه با آن تعریف میشود. یکی از موضوعاتی که در متون دینی، مورد توجّه جدّی قرار گرفته، هدفمندی انسان و حکمت آفرینش اوست. خداوند متعال تأکید میکند که انسان، بیهوده آفریده نشده است؛ بلکه هدف و حکمتی دارد.۱ جالب این که در برخی روایات، تأکید شده که آفرینش انسان، سودی برای آفریدگار ندارد.۲
بخشی از آیات و احادیث، حکمت آفرینش انسان را بیان کردهاند که با تأمّل در آنها میتوان گفت که آفرینش انسان، دارای پنج حکمت است:
۱. به کارگیری اندیشه و شناخت آفریدگار: تأمّل در برخی آیات قرآن کریم نشان میدهد که از نگاه قرآن، فلسفه آفرینش انسان و جهان، خداشناسی است،۳ چنان که امام حسین علیه السلام نیز میفرماید:
۰.ما خَلَقَ العِبادَ إلّا لِیعرِفوهُ.۴
۰.بندگان را نیافرید مگر برای این که او را بشناسند.
۲. آزمایش انسان: حکمت دیگر خلقت انسان، ابتلا و آزمایش است.۵ البته آزمایش خداوند متعال به منظور آگاهی یافتن نیست؛ بلکه حکمت آن، شکوفا کردن استعدادهای انسان است.۶ شاید از آنچه در برخی روایات آمده که وقتی حضرت داوودعلیه السلام از خداوند پرسید که: «یا رَبِّ
1.. (أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَکمْ عَبَثًا وَأَنَّکمْ إِلَینَا لَا تُرْجَعُونَ) (سورۀ مؤمنون، آیۀ ۱۱۵).
2.. امام علی علیه السلام: لَم تَخلُقِ الخَلقَ لِوَحشَةٍ، و لَا استَعمَلتَهُم لِمَنفَعَةٍ (نهج البلاغة، خطبۀ ۱۰۹؛ غرر الحکم، ح۷۵۵۴). نیز، ر.ک: بحار الأنوار، ج۴، ص۳۱۸، ح۴۳.
3.. (هُوَ الَّذِی خَلَقَکم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ یخْرِجُکمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُواْ أَشُدَّکمْ ثُمَّ لِتَکونُواْ شُیوخًا وَ مِنکم مَّن یتَوَفَّی مِن قَبْلُ وَ لِتَبْلُغُواْ أَجَلاً مُّسَمًّی وَ لَعَلَّکمْ تَعْقِلُونَ) (سورۀ غافر، آیۀ ۶۷). نیز، ر.ک: دانشنامۀ قرآن و حدیث، ج۹، ص۱۰۵ (آفرینش انسان برای خردورزی و شناخت خدا).
همچنین، در بارۀ هدف و حکمت نهایی آفرینش جهان میفرماید: (اللّهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَوَتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَینَهُنَّ لِتَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ عَلَی کلِّ شَی ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اللّهَ قَدْ أَحَاطَ بِکلِّ شَی ءٍ عِلْمَاً) سورۀ طلاق، آیۀ ۱۲.
4.. علل الشرائع، ص۹، ح۱؛ کنز الفوائد، ج۱، ص۳۲۸؛ نزهة الناظر، ص۸۰، ح۳؛ بحار الأنوار، ج۵، ص۳۱۲، ح۱.
5.. (الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیوةَ لِیبْلُوَکمْ أَیکمْ أَحْسَنُ عَمَلاً) (سورۀ ملک، آیۀ ۲).
6.. امام علی علیه السلام: ألا إنَّ اللّه تَعالی قَد کشَفَ الخَلقَ کشفَةً، لا أنَّهُ جَهِلَ ما أخفَوهُ مِن مَصونِ أسرارِهِم و مَکنونِ ضَمائِرِهِم، و لکن لِیبلُوَهُم أیهُم أحسَنُ عَمَلاً، فَیکونَ الثَّوابُ جَزاءً وَ العِقابُ بَواءً (نهج البلاغة، خطبۀ ۱۴۴).
