113
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

واژه نشاط و مشتقّات آن، کاربردهای گوناگونی دارند که همگی بر اساس جوهر معنایی‌ای است که بیان شد. ابن منظور، معتقد است که وقتی واژه «نشط» در باره مکان به کار رود، به معنای خارج شدن از آن و همچنین حرکت از سرزمینی به سرزمین دیگر خواهد بود.۱ خلیل نیز بیان می‌کند که وقتی این واژه در باره راه (طریق) یا مسئله‌های زندگی به کار رود، به معنای خروج از راه به این سو یا آن سوست۲ که ریشه در همان حرکت دارد. از این رو، عرب‌ها، واژه «ناشط» را برای گاو وحشی‌ای که از سرزمینی به سرزمین دیگر حرکت می‌کند، استفاده می‌نمایند۳ که نشانه فعّال بودن آن است و یا به شتری که با شدّت حرکت می‌کند، «نشطت الناقة فی سیرها» می‌گویند۴ که به دلیل پُرتحرّکی آن است. بر همین اساس، راغب در تفسیر لغوی آیه (وَ ٱلنَّاشِطَاتِ نَشْطًا۵ آن را به ستارگانی که از مشرق به مغرب و یا از مغرب به مشرق در حرکت‌ اند، تفسیر می‌کند و یا مراد از آن را فرشتگانی می‌داند که روح را قبض می‌کنند.۶ همچنین به چهارپای چاق، «نشط الدابة» می‌گویند.۷ چاق شدن می‌تواند نشانه سرزندگی و سرخوشی باشد. نیز برای قومی که چهارپایان سرزنده داشته باشند، عبارت «انشط القوم» به کار می‌رود.۸

واژه «الانشوطة» به گِرِهی گفته می‌شود که همانند گره شلوار، به راحتی باز می‌گردد. برخی گفته‌اند که این، نوعی گره است که وقتی یک طرف آن گرفته و کشیده شود، باز می‌گردد. البته وقتی در این حوزه به کار می‌رود، ماده «انشط» به معنای باز کردن و «نشط»​

1.. ونشط من مکان: خرج و کذلک اذا قطع من بلد الی بلد ( لسان العرب، ج۷، ص۴۱۳).

2.. وطریق ناشط ینشط من الطریق الاعظم یمنة ویسرة... وکذلک النواشط من المسایل ( العین، ج۶، ص۲۳۷).

3.. خلیل: الناشط: اسم للثور الوحشی و هو الخارج من ارض الی ارض (همان جا). نیز، ر. ک: لسان العرب، ص۴۱۳؛ معجم مقاییس اللغة، ص / ۹۵۴.

4.. ابن فارس: ونشطت الناقة فی سیرها، اذا اشتدت (همان، ص۹۵۴).

5.. سورۀ‌ نازعات، آیۀ ۲.

6.. قیل أراد بها النجوم الخارجات من المشرق إلی المغرب بسیر الفلک، او السائرات من المشرق إلی مغرب بسیر انفسها من قولهم ثور ناشط خارج من أرض إلی أرض، وقیل الملائکة تنشط ارواح الناس أی تنزع (مفردات الفاظ القرآن، ص۴۹۳).

7.. ونشط الدابة: سمن... ( لسان العرب).

8.. وانشط القوم إذا کانت لهم دواب نشیطة (همان‌جا).


الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
112

«نشاط» را حالتی شناخته شده در انسان می‌داند که به دلیل وجود این ویژگی، چنین واژه‌ای برای بیان آن انتخاب شده است. وی در توصیف این حالت، از واژه «تفتح» نیز استفاده کرده که به معنای گشودگی و انبساط نفس است.۱ خلیل فراهیدی در کتاب العین، از اصطلاح «طیب النفس» استفاده کرده و بر اساس آن، ماده نشط را به معنای آمادگی و سرزندگی نفس برای انجام دادن کار و مانند آن می‌داند.۲

ابن منظور نیز همانند خلیل در معنا کردن نشاط به آمادگی برای عمل، به حدیث عباده از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله اشاره می‌کند و می‌گوید: «بایعت رسول اللّه صلی الله علیه و آله علی المنشط والمکره». آن‌گاه در بیان معنای کلمه منشط، آن را به معنای کاری می‌داند که انسان برای آن شاداب بوده و نسبت به آن سبک‌بال است و برای آن، اقدام لازم را انجام می‌دهد.۳

البته ابن منظور، نشاط را به «ضدّ الکَسِل» نیز تعریف کرده است.۴ یکی از راه‌های شناخت یک واژه، استفاده از مفهوم مخالف آن است. لذا بررسی این واژه نیز می‌تواند مفهوم نشاط را روشن‌تر سازد. ابن فارس، از واژه‌های «تثاقل» و «قعود» استفاده نموده و کَسِل را به سنگینی نسبت به انجام دادن یک کار و نشستن و دست کشیدن از آغاز کار یا به انجام نرساندن کار، تعریف نموده است.۵ ابن منظور، خلیل فراهیدی و طریحی نیز آن را به «سنگینی نسبت به اموری که کوتاهی در آنها شایسته نیست»، تعریف کرده‌اند.۶ ابن قتیبه، کَسِل را با واژه «فَتَر» به معنای سستی، معنا کرده است.۷

1.. النون والشین والطاء أصل صحیح یدلّ علی اهتزاز وحرکة. منه النشاط معروف وهو لما فیه من الحرکة والاهتزاز والتفتح... (همان، ص۹۵۴).

2.. نشط الانسان: طیب النفس للعمل و نحوه ( العین، ج۶، ص۲۳۷).

3.. وهو الامر الذی تنشط إلیه وتخف إلیه وتؤثر فعله (لسان العرب، ج۷، ص۴۱۳).

4.. النشاط: ضد الکسل یکون فی الانسان و الدابة (همان جا).

5.. الکاف والسین واللام اصل صحیح، وهو التثاقل عن الشیء والقعود عن اتمامه او عنه... والاکسال: ان یخالط الرجل اهله ولا ینزل... وامرأة مکسال: لا تکاد تبرح بیتها (معجم مقاییس اللغة، ص۸۵۹). نیز، ر. ک: الصحاح، ج۵، ص۱۸۱۰.

6.. الکسل: التثاقل عما لا ینبغی ان یتثاقل عنه ( لسان العرب، ج۱۱، ص۵۸۷؛ العین، ص۳۱۰).

7.. غریب الحدیث، ج۱، ص۱۴.

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64835
صفحه از 839
پرینت  ارسال به