حُزن و اندوه، باقی نمیمانَد.۱
الف ـ رضایت از تقدیر
پیشتر در بحث ابعاد زندگی خوب (خیر) گفتیم که یکی از ابعاد زندگی خوب، تقدیر الهی است و دیدیم که تقدیر الهی نیز مبتنی بر خیر است.
آنچه این‌جا مهم است این که انسان باید نسبت به تقدیر خداوند «رضایت» داشته باشد. قضا و قدر، «موقعیتی بیرونی» و رضامندی یا نارضایی، «حالتی نفسانی و روانی» است که در واکنش به آن موقعیت، شکل میگیرد. بر اساس منابع اسلامی، واکنش مثبت به اصل قضا و قدر، رضامندی(الرضا) یا نارضایتی(سَخَط) است. یعنی انسان باید نسبت به تقدیر الهی رضایت داشته باشد. در منابع اسلامی، از چیزی به عنوان «الرضا بقضاء اللّه» یاد شده است. بنا بر این، اگر تقدیر خداوند متعال به عنوان یک واقعیت، جزء شادکامی است، احساس رضامندی نیز جزئی از فرایند روانی انسان در برابر آن است. بنا بر این، یکی از ابعاد سازه احساس شادکامی، رضامندی است.
آنچه گذشت، به کلّیت تقدیر الهی مربوط میشد؛ امّا واکنش به اقسام قضا و قدر نیز باید مورد بررسی قرار گیرد. همان گونه که در روایات، سه واژه «قضاء»، «بلاء» و «نعماء» با هم میآمدند، سه مفهوم «رضا»، «صبر» و «شکر» نیز در کنار هم ذکر میشوند. رضا، واکنش به قضاء، صبر، واکنش به بلاء و شکر، واکنش به نعماء است. برای نمونه، در حدیثی که از پیامبر خداصلی الله علیه و آله نقل شده است، افرادی که واکنششان نسبت به سه موقعیت قضا و بلا و نعمت، رضامندی و صبر و شکر باشد، خدای متعال، آنها را جزء بندگان راستین درگاه خود قرار میدهد.۲
1.. امام صادق علیه السلام میفرماید: إن کانَ کلُّ شَیءٍ بِقَضاءٍ مِنَ اللّه وقَدَرِهِ فَالحُزنُ لِماذا؟! (کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۹۳، ح۵۸۳۶؛ الأمالی، صدوق، ص۵۶ ح۱۲؛ الخصال، ج۲، ص۴۵۰).
از اینروست که امام علی علیه السلام تکیه بر تقدیر را بهترین عامل دفع اندوه میداند: نِعمَ الطّارِدُ لِلهَمِّ الاِتِّکالُ عَلَی القَدَرِ (غرر الحکم، ح۱۸۵۰؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۴۹۳).
2.. إنَّ اللّهَ ـ جَلَّ ثَنَاءُهُ ـ یقولُ: وَ عِزَّتی وَ جَلَالِی، مَا خَلَقتُ مِن خَلقِی خَلقاً أحَبَّ إلَی مِن عَبدِی المُؤمِنِ، وَلَذَلِک سَمَّیتُهُ بِاسمی مُؤمِناً... فَلیرضَ بِقَضَائِی، وَ لیصبِر عَلَی بَلَائِی، وَلیشکر نَعمَائِی،أکتُبهُ یا مُحَمَّدُ مِن الصِّدّیقینَ عِندِی (مشکاة الأنوار، ص۳۳).
