توضيحى در باره احكام آموختن
با توجه به احاديث اين فصل ، احكام تعلّم به پنج قسم قابل تقسيم است : تعلّم واجب ، تعلّم متسحب ، تعلّم حرام ، تعلّم مكروه و تعلم مباح . مبناى اين تقسيم نقش دانشِ مورد تعلّم در تكامل مادى و معنوى و يا انحطاط مادى و معنوى انسان و يا بى نقش بودن آن است . اينك توضيح كوتاهى در باره هر يك از احكام پنجگانه تعلّم مى آوريم :
۱ ـ آموختن واجب
هر دانشى كه مقدمه سازندگى مادى و يا معنوى ، دنيوى و يا اخروى ، فردى و يا اجتماعى است و بدون آن اساس حيات مادى و معنوى انسان در مخاطره قرار مىگيرد ، تحصيل آن به صورت عينى و يا كفايى بر مردم واجب است :
الف ـ علومى كه تحصيل آن واجب عينى ۱ است :
دانشهايى كه مقدمه سازندگى فردى است و افراد جامعه بدون آن قادر به انجام تكاليف اعتقادى و عملى خود نيستند ، تحصيل آن از نظر اسلام بر فرد فرد جامعه واجب است؛ مانند شناخت اصول عقايد و شناخت واجبات و محرمات و يا ارزشها و
ضد ارزشها در اسلام كه برهمه مردم واجب است و يادگيرى هر شخص موجب سقوط تكليف از ديگرى نمىشود .
ب : علومى كه تحصيل آن واجب كفايى ۲ است :
دانشىكه مقدمه سازندگىو تأميننيازهاى اجتماعى است، و جامعهبدون آن قادر بهادامهحياتنيست و يا با مشكل جدّى روبرو مىشود و يا نمىتواند در مقابل تهاجم احتمالى دشمن از خود دفاع كند ، تحصيل آنها بر افرادى از جامعه كه توان تحصيل آن دانش را دارند واجب كفايى است . بدين معنى كه بر همه كسانى كه استعداد تحصيل آن دانش را دارند ، واجب است آن دانش را بياموزند؛ ولى اگر عدهاى ـ به اندازه كفايت ـ براى آموختن آن اقدام كردند ، تكليف از ديگران ساقط مىشود .
بر اين اساس تعدّد رشتههايى كه تحصيل آن واجب كفايى است ، به تناسب نيازهاى جامعه در زمانهاى مختلف متفاوت است؛ مثلاً تحصيل دانش اتم شناسى در شرايطى كه جامعه اسلامى نيازمند به آن نباشد ، واجب نيست؛ ولى در شرايطى كه مردم مسلمان براى دفاع از خود نيازمند به آن هستند، به موجب آيه «وَ أَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ» ۳ يعنى «و در برابر آنان هر نيرويى كه مىتوانيد فراهم آوريد»، تحصيل آن واجب كفايى است و در صورتى كه اشخاص با استعداد كه مستعد براى تحصيل اين دانش هستند محدود باشند ، وجوب كفايى در مورد آنها تبديل به وجوب عينى مىگردد .
