بر انسان منّت مى نهد و اين نورانيت همانگونه كه از تفسير امام صادق عليه السلامراز حكمت بر مى آيد ، ضد هوا و هوس ^۱ است و هر اندازه قلب از آن پرتو گيرد ، به همان اندازه هوا از آن مى گريزد و شهوت ^۲ ضعيف مى شود ، تا آنجا كه مى ميرد ^۳
و عقل زنده مى شود و ديگر زمينه اى براى ارتكاب اعمال زشت ^۴ در انسان باقى نمى ماند و در نتيجه حكمت با عصمت ^۵ همراه مى گردد و مآلاً جميع ويژگيهاى حكيم و دانشمند حقيقى در انسان مشهود و در اوج اين ويژگيها ، آدمى به نفس خويش و پروردگار ^۶ خود عارف مى گردد و به هدف اعلاى انسانيت نايل مى شود و آن «لقاء اللّه » است .
در اين مقام است كه قلب از هر چه فانى است مى بُرد و قطع علاقه مى كند و به عالم بقا مى پيوندد و بر اين مبناست كه معدن حكمت خدا و سيّد حكما و عرفا در تفسير «حكمت» مى فرمايد : «سرآغازِ حكمت ، ترك لذتهاست و پايان آن نفرت از امور فانى» ^۷ و نيز مى فرمايد : «تعريف حكمت روى گرداندن از سراى ناپايدار است و شوق به خانه ماندگار» ^۸ .
با اين توضيح بر ما روشن مى گردد كه چرا خداوند كالاى دنيوى را كم مايه و ناچيز به شمار مى آورد و حكمت را خير كثير مى نامد . خداوند متعال مى فرمايد :
«به هر كس خواهد ، حكمت بخشد و به هر كس حكمت داده شود ، قطعا خير كثيرى به او داده شده است» .

۲ ـ حكمت عملى

حكمت عملى مقدمه اى عملى براى رسيدن به مقام و مرتبه انسان كامل است . با تمسّك به اين منطق است كه همه اعمال آدمى ، كه مايه رشد قابليت انسان است و او را به غايت خلقت و كمال مطلق نزديك مى گرداند ، در انسان تحقق مى يابد . احاديثى كه حكمت را به طاعت خداى تعالى و تقوا و نگهبانى دين و ملازمت حق و طاعت راستين و مدارا با مردم و دورى از كبائر و اجتناب از نيرنگ تفسير مى كنند، به اين نوع از حكمت اشاره دارند ^۱ .

۳ ـ حكمت حقيقى

حكمت نظرى، مقدمه حكمت عملى و حكمت عملى، سرآغاز حكمت حقيقى است و مادام كه آدمى بدين درجه و مقام از حكمت نرسيده ، حكيم به مفهوم واقعى آن نيست؛ هر چند استاد كلّ در كلّ باشد .
حكمت حقيقى در واقع جوهر علم و حقيقت دانش و روشنايى آن است ، و از اين رو خواص علم حقيقى و آثارش بر اين امر مترتب مى شود و از اهم آثار حقيقت دانش كه در قرآن كريم آمده همان «خشية اللّه » است ، به حكم آيه شريفه : «از ميان بندگان خدا تنها دانايان از او بيم دارند» مم فاطر : ۲۸ . . و اين اثر در كلام رسول خدا عينا بر حكمت نيز ترتب مى يابد ، آنجا كه مى فرمايد : «بيم از خداى عزّوجلّ اساس هرگونه حكمت است» ^۲ .
حكمت حقيقى نورى است ^۳ كه خدا با آن در نتيجه عمل به حكمت نظرى