نظريه‏

در جمع‏بندى روايات مربوط به آخرين سوره‏اى كه بر پيامبر نازل شده چند نكته شايان توجه است :
۱ . سوره نصر ، در عام الفتح و سال هشتم هجرى ، در حجة الوداع و در منا ، نازل گرديده است .^۱
۲ . سوره برائت ، پس از فتح مكّه و در سال نهم هجرى ، نازل شده است .^۲
۳ . مطابق برخى از گزارش‏ها ، سوره مائده آخرين سوره‏اى است كه بر پيغمبر نازل شده است .^۳
۴ . بر پايه روايتى كه از امام صادق عليه السلام و امام رضا عليه السلام نقل شده و گزارش‏هاى متعددى كه در منابع شيعه و سنى آمده ،^۴سوره نصر آخرين سوره‏اى است كه بر پيامبر صلى اللّه عليه و آله نازل گرديده است .
با در نظر گرفتن نكات ياد شده مى‏توان گفت : بخش‏هايى از سوره مائده و برائت از واپسين آيات نازل شده است ، ولى آخرين سوره‏اى كه به صورت كامل نازل شد ، سوره نصر است .

واپسين سوره كاملِ نازل شده‏^۱

در باره واپسين سوره كاملى كه نازل شده نيز گزارش‏هاى متعددى نقل شده است :
۱ . سوره نصر :

با نزول اين سوره ، صحابه خرسند شدند ؛ زيرا پيروزى مطلق اسلام بر كفر و تثبيت و استحكام پايه‏هاى دين با گرويدن گروه‏هاى مختلف مردم را بشارت مى‏داد . ولى عباس عموى پيامبر ، به سبب خبر دادن سوره از پايان كار پيامبر ، از نزول آن سخت غمناك شد و پيامبر پس از آن دو سال بيشتر زنده نبود .^۲
در روايتى از امام صادق عليه السلام و نيز امام رضا عليه السلام آخرين سوره ، «إِذَا جَآءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ» معرفى شده است .^۳ از ابن‏عباس نيز گزارش شده كه آخرين سوره ، نصر است .^۴
۲ . سوره برائت : رواياتى آخرين سوره را برائت معرفى كرده است كه نخستين آيات آن در سال نهم هجرى نازل شد و پيامبر صلى اللّه عليه و آله على عليه السلام را فرستاد تا آن را بر جمع مشركان بخواند .^۵۳ . سوره مائده : در روايتى آخرين سوره نازل شده ، مائده دانسته شده است .^۶