345
حکمت‌ نامه رضوی جلد اول

۲۴۴. الطرائف: روايت شده كه فضل بن سهل در نزد مأمون از امام رضا عليه السلام پرسيد و گفت: اى ابو الحسن! آيا مردم مجبورند؟
فرمود: «خداوند، دادگرتر از آن است كه آفريدگانش را مجبور كند و سپس كيفرشان دهد». گفت: پس رهايند؟
فرمود: «خداوند، حكيم‏تر از آن است كه بنده‏اش را رها كند و به خودش وا گذارَد».

ه - ميانه جبر و تفويض‏

۲۴۵. عيون أخبار الرضا عليه السلام‏- به نقل از بريد بن عُمَير بن معاويه شامى - : در مرو به حضور امام رضا عليه السلام رسيدم و گفتم: اى فرزند پيامبر خدا! از امام صادق عليه السلام براى ما روايت شده كه فرمود: «نه جبر است و نه تفويض؛ بلكه امرى ميان دو امر است». معناى آن چيست؟
فرمود: «هر كه بپندارد خداوند، كارهاى ما را انجام مى‏دهد و سپس ما را بر اساس آنها كيفر مى‏دهد، در حقيقت ، به جبر قائل شده است و هر كه بپندارد كه خداوند عزّ و جلّ كار مردم و روزى را به حجّت‏هاى خود عليهم السلام واگذار كرده، در حقيقت ، به تفويض قائل شده است و قائل به جبر، كافر است و قائل به تفويض، مشرك».
گفتم: اى فرزند پيامبر خدا! پس امرِ بين دو امر چيست؟
فرمود: «وجود راه براى انجام دادن آنچه بِدان امر شده‏اند و تركِ آنچه از آن نهى شده‏اند».
گفتم: آيا در آنها براى خداوند عزّ و جلّ مشيّت و اراده‏اى هست؟
فرمود: «اراده و مشيّت خدا در باره طاعت‏ها، امر به آنها و خشنودى از آنها و يارى كردن بر آنهاست، و اراده و مشيّت خدا در باره گناهان، نهى از آنها و خشم گرفتن نسبت به آنها و يارى نكردن بر آنهاست».
گفتم: آيا در آنها براى خداوند، قضا نيز هست؟
فرمود: «آرى. بندگان، هيچ كار خير يا شرّى را انجام نمى‏دهند، جز اين كه خداوند در آن، قضايى دارد».
گفتم: معناى اين قضا چيست؟
فرمود: «حكم بر آنان بر پايه كارهايشان، به آنچه از پاداش و كيفر در دنيا و آخرت ، در خورشان است».


حکمت‌ نامه رضوی جلد اول
344

۲۴۴. الطرائف : رُويَ أنَّ الفَضلَ بنَ سَهلٍ سَألَ عَليَّ بنَ موسَى الرِّضا عليه السلام بَينَ يَدَيِ المَأمونِ ، فَقالَ : يا أبا الحَسَنِ ، الخَلقُ مَجبورونَ؟ فَقالَ : اللَّهُ أعدَلُ مِن أن يُجبِرَ خَلقَهُ ثُمَّ يُعَذِّبَهُم .
قالَ : فَمُطلَقونَ؟ قالَ : اللَّهُ أحكَمُ مِن أن يُهمِلَ عَبدَهُ ويَكِلَهُ إلى نَفسِهِ .۱

ه - بَينَ الجَبرِ وَالتَّفويضِ‏

۲۴۵. عيون أخبار الرضا عليه السلام عن بريد بن عمير بن معاوية الشامي : دَخَلتُ عَلى عَليِّ بنِ موسَى الرِّضا بِمَروَ ، فَقُلتُ لَهُ : يابنَ رَسولِ اللَّهِ ، رُويَ لَنا عَنِ الصّادِقِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ عليهما السلام قالَ : «إنَّهُ لا جَبرَ ولا تَفويضَ ، بَل أمرٌ بَينَ أمرَينِ» ، فَما مَعناهُ؟
قالَ : مَن زَعَمَ أنَّ اللَّهَ يَفعَلُ أفعالَنا ثُمَّ يُعَذِّبُنا عَلَيها فَقَد قالَ بِالجَبرِ ، ومَن زَعَمَ أنَّ اللَّهَ عزّ و جلّ فَوَّضَ أمرَ الخَلقِ والرِّزقِ إلى حُجَجِهِ عليهم السلام فَقَد قالَ بِالتَّفويضِ ، والقائِلُ بِالجَبرِ كافِرٌ ، والقائِلُ بِالتَّفويضِ مُشرِكٌ .
فَقُلتُ لَهُ : يابنَ رَسولِ اللَّهِ ، فَما أمرٌ بَينَ أمرَينِ؟ فَقالَ : وُجودُ السَّبيلِ إلى إتيانِ ما اُمِروا بِهِ ، وتَركِ ما نُهوا عَنهُ . فَقُلتُ لَهُ : فَهَل للَّهِ‏ِ عزّ و جلّ مَشيئَةٌ وإرادَةٌ في ذلِكَ؟
فَقالَ : فَأمّا الطّاعاتُ فَإِرادَةُ اللَّهِ ومَشيئَتُهُ فيها : الأمرُ بِها والرِّضا لَها وَالمُعاوَنَةُ عَلَيها ، وإرادَتُهُ ومَشيئَتُهُ فِي المَعاصي : النَّهيُ عَنها وَالسَّخَطُ لَها وَالخِذلانُ عَلَيها .
قُلتُ : فَهَل للَّهِ‏ِ فيها القَضاءُ؟ قالَ : نَعَم ، ما مِن فِعلٍ يَفعَلُهُ العِبادُ مِن خَيرٍ أو شَرٍّ إلّا وللَّهِ‏ِ فيهِ قَضاءٌ .
قُلتُ : ما مَعنى هذا القَضاءِ؟ قالَ : الحُكمُ عَلَيهِم بِما يَستَحِقّونَهُ عَلى أفعالِهِم مِنَ الثَّوابِ والعِقابِ فِي الدُّنيا والآخِرَةِ .۲

1.الطرائف : ص‏۳۳۰ ، العدد القويّة : ص‏۲۹۹ ح ۳۴ نحوه ، نزهة الناظر : ص‏۱۳۲ ح‏۲۳ ، بحار الأنوار : ج‏۵ ص‏۵۹ ح‏۱۱۰ وراجع الكافي : ج ۱ ص ۱۵۹ ح ۹ .

2.عيون أخبار الرضا عليه السلام : ج ۱ ص ۱۲۴ ح ۱۷ ، الاحتجاج : ج ۲ ص ۳۹۷ ح ۳۰۴ ، العدد القويّة : ص ۲۹۸ ح ۳۲ ، نثر الدرّ : ج ۱ ص ۳۶۳ وليس فيهما ذيله من «فقلت له : فهل للّه‏U مشيئة . . .» ، روضة الواعظين : ص ۴۷ ، بحار الأنوار : ج ۵ ص ۱۱ ح ۱۸ .

  • نام منبع :
    حکمت‌ نامه رضوی جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری، با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 44814
صفحه از 584
پرینت  ارسال به