۱ . خداوند ، قبل از تولّد انسانها ، به خوشبختى و بدبختى آنها علم دارد
خداوند متعال ، سرنوشت همه انسانها را قبل از تولّد آنها مىداند ؛ امّا روشن است كه علم ازلى خداوند ، علّت صدور افعال انسان نيست . به سخن ديگر ، خداوند متعال مىداند كه هر انسانى با اراده و انتخاب خود ، چه راهى را در زندگى انتخاب مىكند . با اين فرض ، انسان در انتخاب راه خوب يا بد ، مجبور نيست . اين تفسير از حديث ، عيناً از امام كاظم عليه السلام روايت شده است :
الشَّقيُّ مَن عَلِمَ اللَّهُ وَهُوَ في بَطنِ أُمِّهِ أَنَّهُ سَيَعمَلُ أَعمالَ الأَشقياءِ ، وَالسَّعيدُ مَن عَلِمَ اللَّهُ وَهُوَ في بَطنِ أُمِّهِ أَنَّهُ سَيَعمَلُ أَعمالَ السُّعداء .۱
بدبخت ، كسى است كه خداوند از همان زمانى كه او در رحم مادرش است ، مىداند كه او كارهاى بدبختان را خواهد كرد ؛ و خوشبخت ، كسى است كه خداوند از همان زمانى كه او در رحم مادرش است ، مىداند كه او كارهاى خوشبختان را خواهد كرد .
به بيان روشنتر ، اگر معناى حديث مورد بحث ، اين بود كه خداوند متعال عدّهاى از مردم را فطرتاً خوشبخت و مؤمن و عدّهاى ديگر را فطرتاً بدبخت و كافر آفريده است ، انسانها در پيمودن راه سعادت و شقاوت ، مجبور بودند ، حالْ آن كه چنين نيست و آفريدگار جهان ، هيچ كس را بدبخت و كافر نيافريده و همه را فطرتاً موحّد آفريده است ، چنان كه در حديثى از امام صادق عليه السلام آمده است :
إنَّ اللَّهَ خَلَقَ خَلقَهُ جَميعاً مُسلِمينَ ، أَمَرَهُم وَنَهاهُم ، وَالكُفرُ اسمٌ يَلحَقُ الفِعلَ حينَ
