پرسيد : نظرت در باره برادرزاده‏ات على بن موسى چيست؟ محمّد پاسخ داد: على بن موسى، فردى دانشمند است و ما هيچ گاه نديده‏ايم كه او براى كسب علم ، نزد عالمى برود. خليفه ، وقتى چنين شنيد ، سخن وى را تأييد كرد و گفت :
إنَّ ابنَ أخيكَ مِن أهلِ بَيتِ النَّبِيِّ ، الَّذينَ قالَ فيهِمُ النَّبِيُّ صلى اللّه عليه و آله : ألا إنَّ أبرارَ عِترَتي وَ أطائِبَ أرومَتي أحلَمُ النّاسِ صِغاراً وَ أعلَمُ النّاسِ كِبارًا، فَلا تُعَلِّموهُم فَإِنَّهُم أعلَمُ مِنكُم، لا يُخرِجونَكُم مِن بابِ هُدًى وَ لا يُدخِلونَكُم في بابِ ضَلالَةٍ .^۱
برادرزاده‏ات از اهل بيت پيامبر است. همان‏هايى كه پيامبر صلى اللّه عليه و آله در حقّ ايشان فرمود: آگاه باشيد كه نيكان خاندان من و پاك‏ترين‏هاى تبار من، در خُردى، خردمندترينِ مردم و در بزرگ‏سالى، داناترينِ ايشان هستند. پس به آنها نياموزيد كه داناتر از شمايند. آنها شما را از درِ هدايت، بيرون نمى‏برند و به درِ گم‏راهى واردتان نمى‏سازند.
مأمون ، نظير اين سخنان را از همان نخستين جلسه پس از بيعت، در ستايش امام عليه السلام بيان داشته است. شايد بتوان گفت كه بارزترين نمودِ دانش امام عليه السلام در جلسات مناظره با دانشمندان و بزرگان اديان آن روزگار بوده كه تحسين موافق و مخالف را به دنبال داشته است.^۲
يكى از بهترين توصيفات از مرجعيت علمى امام عليه السلام و برترى دانش وى در آن دوره را عالم وشاعر معاصر ايشان، ابراهيم بن عبّاس صولى(م ۲۴۷ق) ^۳ بيان داشته است. او مى‏گويد:
هرگز نديدم كه كه از رضا عليه السلام سؤالى شود ، مگر آن كه او پاسخ آن را مى‏دانست .

محمّد ، در پشت توست و كاش او را درك مى‏كردم . او همنام امير مؤمنان على عليه السلام است.
اگر چه آغاز امامت امام رضا عليه السلام با چالش انحراف واقفيه هم زمان بود؛ ولى جايگاه علمى امام عليه السلام آن‏چنان تابناك بود كه حتّى مخالفان نيز در برابر دانش ايشان، متواضع بودند. به بيانِ شيخ مفيد ، برترى امام رضا عليه السلام پس از پدرش، بر برادرانش و سايرين، روشن بود، بويژه در ظهور دانش، بردبارى، تقوا و اجتهادش ، عامّه و خاصّه بر برترى وى بر ديگران ، هم‏داستان بوده‏اند.^۱
امام صادق عليه السلام پيش از ولادت على بن موسى الرضا عليه السلام از ايشان با عناوينى چون «غَوْثَ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ غِيَاثَهَا وَ عَلَمَهَا وَ نُورَهَا وَ فَضْلَهَا وَ حِكْمَتَهَا خَيْرُ مَوْلُودٍ ؛ فريادرسِ اين امّت و ياور و عَلَم و نور و فضيلت و حكمت آن ، كه بهترين مولود و بهترين كودك است»^۲ تعبير كرده بودند. اين پيشگويى امام صادق عليه السلام نيك به وقوع پيوست تا جايى كه مأمون، بارها از دانش امام عليه السلام تعريف مى‏كرد و او را اعلمِ علماى دنيا در علوم مختلف مى‏دانست. ^۳وزير مأمون حسن بن سهل(م ۲۱۵ق) نيز - كه خود عالمى شناخته شده بود - در نامه‏اى كه طبرى آن را گزارش كرده ، به برترى علمى امام عليه السلام بر همگان ، اذعان دارد. او در اين نامه نوشته است : «مأمون ، على بن موسى را ولىّ عهد پس از خودش منصوب نمود، چه اين كه وى به عالمان بنى عبّاس و بنى على نظر كرد و فردى را برتر، خداترس‏تر و دانشمندتر از او نيافت».^۴
روزى مأمون با امام هشتم ، در باره تفاسير برخى آيات مورد اختلاف ، بحث مى‏كرد. پس از جلسه از محمّد پسر امام صادق عليه السلام - كه او نيز در جلسه حاضر بود -