309
حکمت‌ نامه رضوی جلد اول

۳ / ۳

معناى مقدّر كردن كارها

۲۲۵. امام رضا عليه السلام‏- در حديث محض الإسلام - : خداوند - تبارك و تعالى - به هر كس به اندازه توانش تكليف مى‏كند. كارهاى بندگان ، مخلوق خداوند متعال‏اند ؛ امّا به خلق تقديرى ، نه خلق تكوينى. خدا هر چيزى را آفريده است. ما معتقد به جبر و تفويض نيستيم. خداوند ، بى گناه را به جاى گنه‏كار ، مؤاخذه نمى‏كند و كودكان را به گناه پدران ، عذاب نمى‏نمايد.
«هيچ كس ، بار ديگرى را به دوش نخواهد كشيد» . «و براى انسان ، جز حاصل تلاش او نيست». خداوند ، حق دارد كه ببخشد و تفضّل نمايد. او ستم و ظلم نمى‏كند؛ زيرا او از اين كار ، منزّه است.

۲۲۶. عيون أخبار الرضا عليه السلام‏- به نقل از بريد بن عمير بن معاويه شامى - : امام رضا عليه السلام فرمود: «بندگان ، هيچ كار نيك يا بدى انجام نمى‏دهند، مگر اين كه خدا را در آن ، قضايى است».
گفتم: معناى اين قضا چيست؟
فرمود: «حكم كردن بر آنان به فراخور كارهايشان، با دادن ثواب و كيفر در دنيا و آخرت».

۲۲۷. امام رضا عليه السلام‏- به نقل از پدرانش از امام زين العابدين عليهم السلام - : مردى عراقى بر امير مؤمنان عليه السلام در آمد و گفت: به من بگو : آيا حركت كردن ما به سوى شاميان، به قضا و قَدَر خداوند متعال بود؟
امير مؤمنان عليه السلام به او فرمود: «آرى، اى پيرمرد! به خدا سوگند، از تپّه اى بالا نرفتيد و از درّه‏اى پايين نيامديد، جز با قضا و قدر خداوند».
پيرمرد گفت: اى امير مؤمنان! پس رنجم را به حساب خدا مى‏گذارم (كار از من نيست تا پاداشى بخواهم).
امام عليه السلام فرمود: «آرام باش اى پيرمرد! شايد گمان مى‏كنى كه قضا و قدر، حتمى و لازم بوده است؟! اگر چنين بود، پاداش و كيفر، و امر و نهى و بازدارى، باطل مى‏بود و معناى وعده و وعيد، از ميان مى‏رفت و براى بدكار، سرزنش و براى نيكوكار، ستايشى نبود و مى‏شد كه نيكوكار به سرزنش، سزاوارتر از گنه‏كار باشد و گنه‏كار ، به ستودن، سزاوارتر از نيكوكار. اين [سخن تو] گفته بت پرست‏ها و دشمنانِ [خداى ]رحمان و قَدَريان و مَجوس اين امّت است.
اى پيرمرد! تكليف خداوند متعال ، اختيارى و نهى او تحذيرى است و در برابر [عمل ]كم، عطاى فراوان داده و از سرِ چيرگى بر او، نافرمانى نشده است و به زور، از او اطاعت نشده است و آسمان‏ها و زمين و آنچه را ميان آنهاست، بيهوده نيافريده است. اين، گمانِ كسانى است كه كفر ورزيدند. پس واى بر كافران از آتش!».
پيرمرد برخاست و چنين گفت:
تو امامى هستى كه بااطاعتش‏به مغفرت [خداى‏] رحمان، در روز نجات ، اميد داريم .
هر چه از دين ما كه پوشيده بود، روشن ساختى .پروردگارت در برابر آن از جانب ما، جزاى خير به تو دهد!
عذرى در كار زشت نيست ؛ چرا كه من،خود از سرِ فسق و نافرمانى، آن را انجام داده‏ام.
نه! هرگز نمى‏توان گفت: آن كه [از زشتى‏] نهى كرد، شخص را به ارتكاب آن وا دارد،كه اگر چنين گويم - اى مردم - بى گمان، شيطان را بندگى كرده‏ام.
خدا فسق را نه دوست داشت و نه آن را خواست‏و نه قتل ولىّ خود را از سرِ ستم و تجاوز [خواست‏].
چگونه دوست داشته باشد، در حالى كه در نهى خود، مصمّم است‏و [خداى‏] صاحب عرش، به وضوح، اين را آشكار كرده است؟


حکمت‌ نامه رضوی جلد اول
308

۳ / ۳

مَعنى‏ تَقديرِ الأَفعالِ‏

۲۲۵. الإمام الرضا عليه السلام - في حديث محض الاسلام - : إِنَّ اللَّهَ تَبارَكَ وتَعالى لا يُكَلِّفُ نَفساً إلّا وُسعَها۱ ، وَإنَّ أفعالَ العِباد ِمَخلوقَةٌ للَّهِ تَعالى خَلقَ تَقديرٍ لا خَلقَ تَكوينٍ ، وَاللَّهُ خَلَقَ كُلَّ شَي‏ءٍ۲ ، ولا نَقولُ بِالجَبرِ وَالتَّفويضِ ، ولا يَأخُذُ اللّهُ البَري‏ءَ بِالسَّقيمِ ، ولا يُعذِّبُ اللَّهُ تَعالى الأطفالَ بِذنوبِ الآباءِ ؛ «وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى‏»۳ ، «وَ أَن لَّيْسَ لِلاْءِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى‏»۴ ، وللَّهِ‏ِ أن يَعفُوَ ويَتَفَضَّلَ ، ولا يَجورُ ولا يَظلِمُ ؛ لِأنَّهُ تَعالى مُنَزَّهٌ عَن ذلِكَ .۵

۲۲۶. عيون أخبار الرضا عليه السلام عن بريد بن عمير بن معاوية الشامي : قالَ [الرِّضا عليه السلام ] : ما مِن فِعلٍ يَفعَلُهُ العِبادُ مِن خَيرٍ أو شَرٍّ إلّا وللَّهِ‏ِ فيهِ قَضاءٌ .
قُلتُ : ما مَعنى هذا القَضاءِ؟ قالَ : الحُكمُ عَلَيهِم بِما يَستَحِقّونَهُ عَلى أفعالِهِم مِنَ الثَّوابِ والعِقابِ فِي الدُّنيا والآخِرَةِ .۶

۲۲۷. الإمام الرضا عن آبائه عن الإمام زين العابدين عليهم السلام : دَخَلَ رَجُلٌ مِن أهلِ العِراقِ عَلى أميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام ، فَقالَ : أخبِرني عَن خُروجِنا إلى أهلِ الشّامِ أبِقَضاءٍ مِنَ اللَّهِ تَعالى وقَدَرِهِ؟
فَقالَ لَهُ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام : أجَل يا شَيخُ ، فَواللَّهِ ما عَلَوتُم تَلعَةً ولا هَبَطتُم بَطنَ وادٍ إلّا بِقَضاءٍ مِنَ اللَّهِ وقَدَرِهِ .
فَقالَ الشَّيخُ : عِندَ اللَّهِ أحتَسِبُ عَنائي يا أميرَ المُؤمِنينَ .
فَقالَ عليه السلام : مَهلاً يا شَيخُ! لَعَلَّكَ تَظُنُّ قَضاءً حَتماً وقَدَراً لازِماً! لَو كانَ كَذلِكَ لَبَطَلَ الثَّوابُ والعِقابُ والأمرُ والنَّهيُ والزَّجرُ ، واُسقِطَ مَعنَى الوَعدِ وَالوَعيدِ ، ولَم تَكُن عَلى المُسي‏ءِ لائِمَةٌ ولا لِمُحسِنٍ مَحمَدَةٌ ، ولَكانَ المُحسِنُ أولى باللّائمَةِ مِنَ المُذنِبِ ، والمُذنِبُ أولى بِالإِحسانِ مِنَ المُحسِنِ! تِلكَ مَقالَةُ عَبَدَةِ الأوثانِ وخُصَماءِ الرَّحمنِ وقَدَريَّةِ هذِهِ الاُمَّةِ ومَجوسِها .
يا شَيخُ ، إنَّ اللّهَ تَعالى‏ كَلَّفَ تَخييراً ، ونَهى تَحذيراً ، وأعطى عَلَى القَليلِ كَثيراً ، ولَم يُعصَ مَغلوباً ، ولَم يُطَع مُكرِهاً ، ولَم يَخلُقِ السَّماواتِ والأرضَ وما بَينَهُما باطِلاً ، ذلِكَ ظَنُّ الَّذينَ كَفَروا ، فَوَيلٌ لِلَّذينَ كَفَروا مِنَ النّارِ .۷
قالَ : فَنَهَضَ الشَّيخُ وهُوَ يَقولُ :
أنتَ الإمام الَّذي نَرجو بِطاعَتِهِ‏يَومَ النَّجاةِ مِنَ الرَّحمنِ غُفرانا
أوضَحتَ مِن دينِنا ما كانَ مُلتَبِساًجَزاكَ رَبُّكَ عَنّا فيهِ إحسانا
فَلَيسَ مَعذِرَةٌ في فِعلِ فاحِشَةٍقَد كُنتُ راكِبَها فِسقاً وعِصيانا
لا لا ولا قائِلاً ناهيهِ أوقَعَهُ‏فيها عَبَدتُ إذاً يا قَومِ شَيطانا
ولا أحَبَّ ولا شاءَ الفُسوقَ ولاقَتلَ الوَليِّ لَهُ ظُلماً وعُدوانا
أنّى‏ يُحِبُّ وقَد صَحَّت عَزيمَتُهُ‏ذُو العَرشِ أعلَنَ ذاكَ اللَّهُ إعلانا
۸

1.إشارة إلى الآية ۲۸۶ من سورة البقرة .

2.إشارة إلى الآية ۶۲ من سورة الزمر .

3.فاطر : ۱۸ .

4.النجم : ۳۹ .

5.عيون أخبار الرضا عليه السلام : ج‏۲ ص ۱۲۵ ح ۱ عن الفضل بن شاذان ، تحف العقول : ص ۴۲۱ ، بحار الأنوار : ج ۱۰ ص ۳۵۲ ح ۱ .

6.عيون أخبار الرضا عليه السلام : ج ۱ ص ۱۲۴ ح ۱۷ ، الاحتجاج : ج ۲ ص ۳۹۸ ح ۳۰۴ ، روضة الواعظين : ص ۴۷ ، بحار الأنوار : ج ۵ ص ۱۲ ح ۱۸ .

7.إشارة إلى الآية ۲۷ من سورة ص .

8.عيون أخبار الرضا عليه السلام : ج‏۱ ص ۱۳۹ ح‏۳۸ ، التوحيد : ص ۳۸۰ ح ۲۸ كلاهما عن عليّ بن جعفر الكوفي عن الإمام الهادي عن آبائه عليهم السلام ، كنز الفوائد : ج ۱ ص ۳۶۳ و ۳۶۴ عن السكوني عن الإمام الصادق عن آبائه عليهم السلام نحوه ، كشف الغمّة : ج ۳ ص ۷۶ ، بحار الأنوار : ج ۵ ص ۱۳ ح ۱۹ وراجع الكافي : ج ۱ ص ۱۵۵ ح ۱ وتحف العقول : ص ۴۶۸ والفصول المختارة : ص ۷۰ .

  • نام منبع :
    حکمت‌ نامه رضوی جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری، با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 44421
صفحه از 584
پرینت  ارسال به