فرزندم! تُكتَم ، زنى است كه تاكنون از او بهتر نديده‏ام . يقين دارم اگر صاحب فرزند شود ، نسل پاكى خواهد داشت . او را به تو بخشيدم . قدرش را به نيكى بدان.
وى پس از آن كه فرزندش على بن موسى عليه السلام را به دنيا آورد ، لقب «طاهره» گرفت . او اگر چه شيرش كم نشده بود، ولى متمايل بود تا دايه‏اى براى فرزندش بگيرند. وقتى دليل آن را از تُكتَم پرسيدند، پاسخ داد: دروغ نمى‏گويم. شيرم كم نشده؛ ولى من همواره بر خواندن دعاها و نمازهايى مواظبت مى‏كردم كه از هنگام ولادت او، كم شده است.^۱
منابع روايى و تاريخى، اسامى، كنيه‏ها و القاب متعدّدى را براى مادر امام رضا عليه السلام ثبت كرده‏اند كه عبارت‏اند از:
تُكتَم، نوبيه، سكينه، خيزران، خيزران المرسيه، صقر، طاهره، اَروى، نجمه، اُمّ البنين، شقراء نوبيه، سها، نجيّه، تحيّه، سلامه، صفراء، سمان، سمانه، سبيكه، شهد و... . ^۲

۲ . همسر

نام تنها همسر امام رضا عليه السلام ابتدا «دُرّه» بوده كه ايشان پس از ازدواج، نام وى را «خيزران» گذاشت. او همچون ماريه قبطيه، همسر پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله كنيزى قِبطى بود . نام‏هاى ديگر وى را «سبيكه نوبيه»، «ريحانه» و كنيه‏اش را «اُمّ محسن» گفته‏اند.^۳وى

دو . خانواده‏

۱ . مادر

مادر امام رضا عليه السلام نيز همانند مادران بعضى ديگر از امامان، كنيزى «اُمّ ولد»^۱ بوده است. بانو حميده ، مادر امام كاظم عليه السلام ، اين كنيز را در همان ايّام دوشيزگى‏اش‏^۲براى كنيزى خويش خريد .^۳ وى از اهالى سرزمين نوبه‏^۴ بود و نامش را «تُكتَم» ثبت كرده‏اند^۵ كه پس از آن كه به خانه امام عليه السلام قدم نهاده ، «نجمه» ناميده شده است. ^۶
بانو حميده ، تُكتَم را به فرزندش امام موسى بن جعفر عليه السلام بخشيد و در معرّفى وى ، چنين گفت:
يَا بُنَىَّ! إِنَّ تُكْتَمَ جَارِيَةٌ مَا رَأَيْتُ جَارِيَةً قَطُّ أَفْضَلَ مِنْهَا وَ لَسْتُ أَشُكُّ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى سَيُظْهِرُ نَسْلَهَا إِنْ كَانَ لَهَا نَسْلٌ وَ قَدْ وَهَبْتُهَا لَكَ فَاسْتَوْصِ خَيْراً بِهَا.^۷