231
حکمت‌ نامه رضوی جلد اول

۷ . نفى نيازمندى‏

۱۸۳. امام رضا عليه السلام : [خداوند عزّ و جلّ ] عرش را براى نيازمندى‏اش به آن نيافريد؛ زيرا او از عرش و از همه آنچه آفريده، بى‏نياز است.

۱۸۴. امام رضا عليه السلام - در پاسخ به عمران صابى كه پرسيد: آيا خداى بزرگ و بلند مرتبه به چيزى نياز دارد؟ - : اگر آنچه را كه آفريد، براى نياز خود آفريده بوده، براى گوينده‏اى روا بود كه بگويد: « [خدا] به آنچه آفريده، دگرگون مى‏شود»، به دليل نيازى كه بدان دارد؛ ولى او چيزى را براى نياز خود نيافريده است.

۱۸۵. التوحيد- به نقل از حسن بن محمّد نوفلى ، در يادكرد از نشست [مناظره‏] امام رضا عليه السلام با صاحبان عقايد و اديان - : عمران صابى گفت: از موجود نخستين (خدا) و آنچه آفريد ، برايم بگو؟
امام عليه السلام فرمود: پرسيدى، پس نيك درياب. [خداى‏] يگانه، هميشه يگانه بوده و چيزى با او نبوده است، بدون هيچ گونه حدود و اعراضى، و هميشه نيز چنين است. سپس آفريدگان گوناگون را با اعراض و حدود گوناگون ، به نحو ابداع آفريد. نه آن را در چيزى قرار داد، نه در چيزى محدودش كرد، نه از چيزى الگو برداشت و نه كسى برايش نمونه‏اى ساخته بود [كه از روى آن نمونه خلق كند] . پس از آن، آفريدگان را برگزيده و نا برگزيده، پراكنده و فراهم، رنگارنگ و داراى مزه و طعم قرارداد، نه اين كه به آنها نيازى داشته باشد، و نه براى اين كه از طريق آنها به منزلتى برتر دست يابد، و در آنچه آفريد ، براى خود، مايه افزايش و يا كاهشى نديد. اين را درك مى‏كنى اى عمران؟» . عمران گفت : به خدا سوگند ، آرى ، سرورم!
فرمود: «بدان - اى عمران - كه اگر آنچه را آفريد براى نيازى بود، تنها چيزهايى را مى‏آفريد كه در برآوردن نيازش از آنها كمك بگيرد، و نيز شايسته بود چند برابر آنچه آفريده بود، بيافريند؛ زيرا هر اندازه كمك‏كاران بيشتر باشند ، شخص كمك گيرنده قوى‏تر خواهد شد. همچنين [در اين صورت‏] نيازها تمامى نداشت؛ چون هيچ مخلوقى پديد نمى‏آورد ، مگر آن كه نيازى ديگر در او پديد مى‏آمد.
از اين رو مى‏گويم: آفريدگان را از روى نياز نيافريد؛ بلكه [بر آوردن‏] نيازها را از برخى آفريدگان به برخى ديگر منتقل كرده (آفريده‏ها را نيازمند يكديگر آفريده) و پاره اى از آنها را بر پاره‏اى ديگر برترى داده ، بدون اين كه به آن كه برترى بخشيده، نيازى داشته باشد يا بخواهد از آن كه فروتر قرارش داده ، انتقامى بگيرد. به اين علّت آفريد.


حکمت‌ نامه رضوی جلد اول
230

۷ . نَفيُ الحاجَةِ

۱۸۳. الإمام الرضا عليه السلام : لَم يَخلُقِ اللَّهُ العَرشَ لِحاجَةٍ بِهِ إِلَيهِ ؛ لِأنَّهُ غَنيٌّ عَنِ العَرشِ وعَن جَميعِ ما خَلَقَ .۱

۱۸۴. الإمام الرضا عليه السلام - حينَ سَأَلَهُ عِمرانُ الصّابِئُ عَنِ اللَّهِ جَلّ وعَلا هَل بِهِ حاجَةٌ إلى‏ شَي‏ءٍ؟ فَقالَ - : أمّا أوَّلُ ذلِكَ فَلَو كانَ خَلَقَ ما خَلَقَ لِحاجَةٍ مِنهُ ، لجازَ لِقائلٍ أن يَقولَ : يَتَحَوَّلُ إِلى ما خَلَقَ لِحاجَتِهِ إِلى ذلِكَ ، ولكِنَّهُ عزّ و جلّ لَم يَخلُق شَيئاً لِحاجَتِهِ .۲

۱۸۵. التوحيد عن الحسن بن محمّد النوفلي‏- في ذِكرِ مَجلِسِ الرِّضا عليه السلام مَعَ أصحابِ المَقالاتِ - : فَقالَ عِمرانُ الصّابِئُ : أخبِرني عَنِ الكائِنِ الأوَّلِ وعَمّا خَلَقَ؟
قالَ عليه السلام : سَألتَ فافهَم ، أمّا الواحِدُ : فَلَم يَزَل واحِداً كائِناً لا شَي‏ءَ مَعَهُ بِلا حُدودٍ ولا أعراضٍ ، ولا يَزالُ كَذلِكَ ، ثُمَّ خَلَقَ خَلقاً مُبتَدِعاً مُختَلِفاً بِأعراضٍ وحُدودٍ مُختَلِفَةٍ ؛ لا في شَي‏ءٍ أقامَهُ ، ولا في شَي‏ءٍ حَدَّهُ ، ولا عَلى شي‏ءٍ حَذاهُ ولا مَثَّلَهُ لَهُ ، فَجَعَلَ مِن بَعدِ ذلِكَ الخَلقِ صَفوَةً وغَيرَ صَفوَةٍ ، وَاختِلافاً وَائتِلافاً ، وألواناً وذَوقاً وطَعماً ؛ لا لِحاجَةٍ كانَت مِنُه إِلى ذلِكَ ، ولا لِفَضلِ مَنزِلَةٍ لَم يَبلُغها إِلّا بِهِ ، ولا رَأى لِنَفسِهِ فيما خَلَقَ زيادَةً ولا نُقصاناً ، تَعقِلُ هذا يا عِمرانُ؟
قالَ : نَعَم - واللَّهِ - يا سَيِّدي .
قالَ عليه السلام : واعلَم - يا عِمرانُ - أنَّهُ لَو كانَ خَلَقَ ما خَلَقَ لِحاجَةٍ لَم يَخلُق إِلاّ مَن يَستَعينُ بِه عَلى حاجَتِهِ ، ولَكانَ يَنبَغي أن يَخلُقَ أضعافَ ما خَلَقَ ؛ لِأنَّ الأَعوانَ كُلَّما كَثُروا كانَ صاحِبُهُم أقوى ، وَالحاجَةُ - يا عِمرانُ - لا يَسَعُها ؛ لِأنَّهُ لَم يُحدِث مِنَ الخَلقِ شَيئاً إلّا حَدَثَت فيهِ حاجَةٌ أُخرى .
ولذلِكَ أقولُ : لَم يَخلُقِ الخَلقَ لِحاجَةٍ ، ولكِن نَقَلَ بِالخَلقِ الحَوائِجَ بَعضِهِم إِلى بَعضٍ ، وفَضَّلَ بَعضَهُم عَلى بَعضٍ ؛ بِلا حاجَةٍ مِنهُ إِلى مَن فَضَّلَ ، ولا نِقمَةٍ مِنهُ عَلى مَن أذَلَّ ؛ فَلِهذا خَلَقَ .۳

1.التوحيد : ص‏۳۲۰ ح‏۲ ، عيون أخبار الرضا عليه السلام : ج‏۱ ص‏۱۳۵ ح‏۳۳ ، الاحتجاج : ج‏۲ ص‏۳۹۳ ح‏۳۰۲ كلّها عن أبي الصلت الهروي ، بحار الأنوار : ج‏۱۰ ص‏۳۱۸ ح‏۱۴ .

2.التوحيد : ص‏۴۳۹ ح‏۱ ، عيون أخبار الرضا عليه السلام : ج‏۱ ص‏۱۷۷ ح‏۱ ، الاحتجاج : ج‏۲ ص‏۴۲۱ ح‏۳۰۷ كلّها عن الحسن بن محمّد النوفلي ، بحار الأنوار : ج‏۱۰ ص‏۳۱۷ ح‏۱ .

3.التوحيد : ص‏۴۳۰ ح‏۱ ، عيون أخبار الرضا عليه السلام : ج‏۱ ص‏۱۶۹ ح‏۱ ، الاحتجاج : ج‏۲ ص‏۴۱۹ ح‏۳۰۷ وليس فيه ذيله من «والحاجة» إلى آخره ، بحار الأنوار : ج‏۱۰ ص‏۳۱۰ ح‏۱ .

  • نام منبع :
    حکمت‌ نامه رضوی جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری، با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 44574
صفحه از 584
پرینت  ارسال به