زندگى او، ميراث علمى نسبتاً فراوانى از خود به جاى گذاشته است .^۱ هر چند امروزه همه ميراث امام رضا عليه السلام در اختيار ما نيست ، ليكن همين مقدارى كه از گزند حوادث مصون مانده و هم‏اكنون در اختيار ماست ، نيز قابل توجّه است و بخشى از آنها كه مرتبط با موضوع اين نوشتار است ، با عنوان «حكمت‏نامه رضوى» در اختيار علاقه‏مندان قرار مى‏گيرد .

حكمت‏نامه رضوى در يك نگاه‏

حكمت‏نامه رضوى شامل يك درآمد، هشت بخش و ۴۵ فصل است . در آغاز آن ، گزارش كوتاهى از زندگى امام رضا عليه السلام ، دوران امامت ايشان، سفر اجبارى ايشان به خراسان، پذيرفتن ولايت‏عهدى مأمون، عظمت علمى و عملى ايشان ، شمار احاديثى كه از ايشان نقل شده، و شهادت و زيارت آن بزرگوار ارائه مى‏شود. سپس حكمت‏هاى به يادگار مانده از ايشان در زمينه مسائل عقلى، علمى، اعتقادى، سياسى، عبادى، اخلاقى و پزشكى ، با نظمى نوين در هشت بخش گزارش مى‏گردد.

بخش اوّل : ره‏نمودهاى معرفتى‏

در اين بخش، حكمت‏هاى عقلى و علمى رضوى در دو فصل ، گزارش شده اند :
در فصل اوّل ، جايگاه عقل از نگاه اسلام، آثار و نشانه‏هاى به كارگيرى عقل در زندگى و علايم كمال آن ، ارائه مى‏گردند .
در فصل دوم ، ره‏نمودهايى در باره ارزش علم و حكمت، نقش آشنايى با علوم و معارف پيامبر صلى اللّه عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام در تقويت بنيان‏هاى نظام اسلامى، آداب و آفات تعليم و تعلّم ، نشانه‏هاى علم و معرفت، ناپسندى اظهار نظر بدون علم و همزيستى با مردم نادان مطرح مى‏شود.

بخش دوم : ره‏نمودهاى اعتقادى‏

در اين بخش، ره‏نمودهاى حكيمانه امام رضا عليه السلام در باره باورهاى دينى در ده فصل

السَّلامُ عَلى‏ مَحالِّ مَعرِفَةِ اللَّه ، وَ مَساكِنِ بَرَكَةِ اللَّهِ ، وَ مَعادِنِ حِكمَةِ اللَّه .^۱
درود خدا بر جايگاه‏هاى شناخت خداوند و جايگاه‏هاى بركت خداوند و معادن حكمت خداوند !
بر اين اساس، شناخت اهل بيت عليهم السلام و بهره‏گيرى از چشمه زلال معرفت و حكمت آنان براى قاطبه مسلمانان بلكه همه جهانيان ، لازم و ره‏گشاست . از اين رو در عصر حاضر - كه با پيشرفت‏هاى علمى و فرهنگى ، بسترهاى نرم‏افزارى و سخت‏افزارى لازم براى اطّلاع‏رسانى سريع و همگانى فراهم است - ، برنامه‏ريزى و تلاش جهت انتقال معارف پيامبر صلى اللّه عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام و آشنا كردن جهانيان بويژه مسلمانان با ره‏نمودهاى حكيمانه و حياتبخش خاندان رسالت ، ضرورتى مضاعف دارد ، و بدين سان ، انديشه تدوين حكمت‏نامه‏هاى پيشوايان بزرگ دينى در راستاى دستيابى به آن آرمان بلند ، در «پژوهشكده علوم و معارف حديث» شكل گرفت و تا كنون حكمت‏نامه پيامبر اعظم صلى اللّه عليه و آله ، حكمت‏نامه عيسى بن مريم عليه السلام ، حكمت‏نامه امام حسين عليه السلام و حكمت‏نامه لقمان عليه السلام تقديم دانش‏پژوهان و همه علاقه‏مندان گرديد و اينك حكمت‏نامه رضوى ، پنجمين مجموعه‏اى است كه با هدف آشنايى با ره‏نمودهاى حكيمانه هشتمين چراغ فروزان هدايت از خاندان رسالت، امام رضا عليه السلام ، تقديم مى‏گردد .

ميراث علمى رضوى‏

متأسّفانه فضاى سياسى جامعه اسلامى پس از پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله اجازه نداد كه مردم، از سرچشمه معرفت و حكمت اهل بيت عليهم السلام ، آن گونه كه شايسته است ، بهره‏مند شوند و بدين جهت ، ميراث علمى بيشتر آنان ، اندك است . با اين وصف، فضاى جامعه اسلامى در دوران زندگى چند تن از امامان ، به گونه‏اى بوده كه به طور نسبى ، ميراث علمى قابل توجّهى از آنان باقى مانده است.
امام رضا عليه السلام ، يكى از امامانى است كه به دليل شرايط سياسى جامعه اسلامى دوران