اعجاب خود را مخفى كند . از اين رو مى‏گويد:
اى ابا الحسن! به خدا سوگند ، دانش درست ، جز نزد اهل اين خانه يافت نمى‏شود و دانش‏هاى پدرانت به تو رسيده است . خداوند ، تو را از سوى اسلام و مسلمانان ، جزاى خير دهد!^۱
و در اثناى جلسه نيز مأمون بارها اين سخن را به زبان جارى مى‏كند كه:
گواهى مى‏دهم كه تو فرزند بر حقّ پيامبر خدايى.^۲
كتاب‏هاى روايى نظير عيون أخبار الرضا عليه السلام و الاحتجاج ، جلسات متعدّدى را كه مأمون يا مخالفان با امام رضا عليه السلام بحث كرده‏اند ، گزارش كرده‏اند. اسحاق بن حمّاد - كه راوى يكى از جلسات مهم مناظره است - مى‏گويد: مأمون ، مجالس گفتگو تشكيل مى‏داد و مخالفان اهل بيت را گِرد مى‏آورد و در باره امامت على بن ابى طالب عليه السلام با ايشان سخن مى‏گفت و براى نزديك نشان دادن خود به امام رضا عليه السلام همواره امير مؤمنان عليه السلام را بر جميع صحابه برتر مى‏دانست.^۳مأمون كه در ميان خلفا به مردى دانشمند شُهره است، بارها مقهور دانش امام عليه السلام شد و در پايان يكى از همين جلسات به امام عليه السلام مى‏گويد:
اى ابا الحسن! خداوند ، مرا پس از تو زنده نگاه ندارد! گواهى مى‏دهم كه تو وارث دانش پيامبر خدايى .^۴
دومين جلسه مشهور امام رضا عليه السلام ، جلسه مناظره بزرگان وانديشمندان اديان گوناگون با ايشان در دربار مأمون و در حضور وى بوده است. در اين جلسه طولانى كه به دعوت و درخواست خليفه سامان يافته بود و بزرگ نصاراى شرق (جاثليق) ، بزرگ يهود (رأس الجالوت) و بزرگان صابئيان و زرتشتيان و نيز قسطاس رومى و جمعى از متكلّمان در آن شركت داشتند ،^۵امام عليه السلام تنها با استناد به كتاب‏هاى خود ايشان ، نظير تورات و انجيل با ايشان بحث كرد و آنان را مجاب ساخت .
به طور كلّى ، امام رضا عليه السلام مجالس متعدّد كلامى برگزار مى‏كرد. اين مجالس در خراسان ، گسترش بيشترى داشته است. مأمون نيز از اين مجالس ، ناخرسند بوده است. ابو صلت مى‏گويد:
خبر به مأمون رسيد كه امام رضا عليه السلام مجالس كلامى منعقد مى‏كند و مردم ، شيفته دانش او مى‏شوند .^۶
البته مأمون ، مرجعيت علمى و محبوبيّت امام را برنتابيد و حاجب خويش - محمّد بن عمرو طوسى - را براى برهم زدن جلسات امام مأمور كرده بود . ^۷

۳ . جلسات مناظره‏

احتجاجات بسيارى از امام رضا عليه السلام گزارش شده كه بيشتر آنها در مسئله توحيد وسپس امامت است. مناظره امام با زنادقه ،^۱احتجاج با افرادى همچون سليمان مروزى ،^۲ مناظره با عالمان مسلمان ،^۳ مباحثه با طرفداران انديشه معتزله ،^۴ مُرجِئه ،^۵مفسّران اهل سنّت‏^۶ و يا ثنويه‏^۷ و نظير اين موارد ، بسيار گزارش شده است. تنها طَبرِسى در الاحتجاج ، ۳۸ مناظره از امام عليه السلام گزارش كرده است. در ميان جلسات مناظره امام عليه السلام ، دو جلسه بسيار تابناك‏تر بوده است . نخست ، بحثى طولانى با مأمون در باره پيامبران و عصمت آنها كه اين جلسه را خليفه با اين جمله آغاز مى‏كند كه :
يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! أَ لَيْسَ مِنْ قَوْلِكَ أَنَّ الْأَنْبِيَاءَ مَعْصُومُونَ؟
اى فرزند پيامبر خدا! آيا شما نگفته‏ايد كه پيامبران ، معصوم اند؟
و وقتى پاسخِ مثبت امام عليه السلام را مى‏شنود ، مى‏پرسد: «فَمَا مَعْنَى قَوْلِ اللَّهِ عزّ و جلّ «وَعَصى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوى؟» ؛ پس معناى سخن خداى عزّ و جلّ چيست كه فرمود : «و آدم از خدايش سرپيچى كرد و گم‏راه شد»» .
زيبايى اين جلسه ، در آن است كه امام عليه السلام تنها با استناد به آيات قرآن به او پاسخ مى‏دهد. اين مباحثه صريح، دوجانبه و طولانى است و در پايان ، مأمون نمى‏تواند