مسئله كاملاً سياسى و امنيتى است. بنا بر اين ، طبيعى است كه دلائل آن و لايه‏هاى زيرينِ اهداف طرح يا طرّاحان آن به روشنى مشخّص نباشد ، بويژه آن كه قرن‏ها از تاريخ اين رخداد ، گذشته و اسناد باقى مانده ، بسيار محدود است.
خوش‏بختانه برخى از رخدادها و مسلّمات تاريخى وجود دارد كه مى‏تواند در تحليل صحيح، به شايستگى به ما كمك نمايد. براى نمونه، دشمنى‏هاى خونين و هميشگى عبّاسيان با علويان است كه در به شهادت رساندن سادات و حتّى هم‏پيمانان خويش ، نظير سادات حسنى ، از هيچ جنايتى فروگذار نكردند. افزون بر اين ، جريان كشتن امين توسّط مأمون، تنها به جهت حكومتدارى، مورّخانِ منصف را از هر گونه نگاه خوش‏بينانه به مأمون در مسئله ولايت‏عهدى باز مى‏دارد. از اين رو ، همواره جمعى از دانشمندان شيعه بر اين باور بوده‏اند كه مأمون در تصميم به اعطاى خلافت و يا ولايت‏عهدى ، نيّت صادقانه‏اى نداشته و اين كار ، تنها يك حقّه سياسى در امر كشوردارى بوده است.^۱

۳ . ارزيابى ديدگاه‏هاى مختلف در باره انگيزه ولايت‏عهدى امام رضا عليه السلام

منابع روايى و تاريخى نيز در تبيين مسئله ولايت‏عهدى، داراى تشويش است. اين تشويش‏ها سبب شده كه ديدگاه‏هاى گوناگونى در اين زمينه وجود داشته باشد.
چرايى پيشنهاد ولايت‏عهدى را بسيارى از متفكّران بررسى كرده‏اند و گاه تا ده انگيزه بر شمرده‏اند.^۲ به نظر مى رسد كه بر اساس متون روايى، مهم‏ترين انگيزه‏هاى

۲ - ۳ . سياسى - امنيّتى بودن پيشنهاد ولايت‏عهدى‏

هرچند انگيزه‏هاى مختلفى براى پيشنهاد ولايت‏عهدى به امام رضا عليه السلام مطرح شده است ؛ ولى با در نظر گرفتن شخصيّت مأمون از يك سو، فضاى سياسى - اجتماعى دوران حكومت وى ، از سوى ديگر و مهم‏تر از همه ، با ملاحظه اسناد قطعى روايى و تاريخى ، مى‏توان به طور قاطع گفت : پيشنهاد ولايت‏عهدى از جانب خليفه ، يك