شش . ولايتعهدى
مسئله ولايتعهدى، فصل بىنظيرى در دوران امامت امام رضا عليه السلام است كه زندگانى ايشان را از ديگر معصومان ، ممتاز ساخته است. مأمون ، پس از چيرگى بر برادرش امين، عهدهدار حكومتى شد كه آميخته با چالشهاى داخلى بود. اگر چه مأمون، فاقد اقتدار پدر بود، ولى در زيركى و سياستمدارى در ميان خلفا ، كمنظير وشايد بىنظير بوده است. از مهمترين مشكلات پيش روى وى ، قيامهاى علويان، روىگردانى ايرانيان و نارضايتى هميشگى شيعيان از حكومت عبّاسى بوده است. سياست مأمون، ايجاب مىكرد تا على بن موسى الرضا عليه السلام را جانشين خود معرّفى كند.
بنا بر شواهد تاريخى ، مردم خراسان و لشكريان حكومتى در روز پنجم ماه مبارك رمضان سال ۲۰۱ هجرى ،۱ با على بن موسى الرضا عليه السلام به عنوان ولىعهد حكومت عبّاسى بيعت كردند. اين خبر ، پس از مدّت كوتاهى در تمام بلاد اسلامى منتشر شد. بىترديد ، انتشار اين خبر، اعجاب دوست و دشمن را به همراه داشت. اين بيعت ، هر چند موجب ناخشنودى بخش قابل توجّهى از عبّاسيان شد و حتّى آنان را در عراق به قيام وا داشت؛۲ امّا در پيشبرد اهداف سياسى مأمون، كمابيش مؤثّر واقع شد. برخورد زيركانه خليفه و پاسداشت ظاهرى او ، سبب شده بود كه برخى از شيعيان نيز ظاهرفريبى او را باور كنند.
در مسئله ولايتعهدى امام رضا عليه السلام همواره پرسشهايى مطرح بوده كه به صورت مختصر ، مىتوان به برخى از آنها اشاره كرد :
نخست اين كه : روند شكلگيرى ولايتعهدى چگونه بوده است؟
دوم اين كه: مأمون از طرح مسئله اهداى خلافت يا پيشنهاد ولايتعهدى چه مقاصدى را دنبال مىكرد؟
سوم اينكه : نتيجه اين رخداد مهم تاريخى چه بود؟
1.عيون أخبار الرضا عليه السلام : ج۲ ص۲۴۵، أعلام الورى: ص۳۲۸؛ تاريخ الطبرى: ج۸ ص۵۵۴ ، تاريخ ابن خلدون: ج ۳ ص ۳۱۰. متن عهد نامه ولايتعهدى در منابع روايى آمده است (كشف الغمّة: ج۳ ص۱۲۳، إحقاق الحق: ج۱۲ ص۳۷۶).
2.تاريخ ابن خلدون: ج ۳ ص ۳۱۰ . آنها خوش نداشتند كه حكومت از خاندان بنى العبّاس ، بيرون رود.