تحليلى درباره جبر و تفويض و امر بين الأمرين‏

بحث جبر و تفويض ، از ديرباز ، ذهن انسان را به خود مشغول ساخته است . اگر به فلسفه باستان بنگريم ، مى‏بينيم كه در قرن چهارم پيش از ميلاد ، رواقيان به جبر^۱ و اپيكوريان به تفويض‏^۲ اعتقاد داشته‏اند . در عصر جديد نيز ، دكارت ، تفويضى است‏^۳ و اسپينوزا ، جبرى ^۴ .
در قرآن كريم آمده است كه مشركان مكّه به منظور توجيه شرك آوردن خويش ، از نظريّه جبر ، سود مى‏جسته‏اند :
«سَيَقُولُ الَّذِينَ أَشْرَكُواْ لَوْ شَآءَ اللَّهُ مَآ أَشْرَكْنَا وَلَآ ءَابَآؤُنَا .^۵
كسانى كه شرك ورزيدند ، به زودى خواهند گفت : «اگر خدا مى‏خواست ، نه ما و نه پدرانمان شرك نمى‏ورزيديم»» .
گزارش‏هاى تاريخى نشان مى‏دهند كه در صدر اسلام نيز اعتقاد به جبر و يا دست كم ، پرسش درباره اين مسئله به طور جدّى ، مطرح بوده است .^۶براى روشن شدن اين مسئله ، اين موضوع را در سه بخشِ «نظريّه جبر» ، «نظريّه تفويض» و «نظريّه نه جبر و نه تفويض» مورد بررسى قرار مى‏دهيم .