173
الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی

۲ ـ ۲. قلمرو اجتماعی

درک حضور دیگران سبب می‌شود فرد در حضور آنها از ارتکاب رفتارهای خلاف و نادرست دست بکشد یا وظیفه‌اش را انجام دهد (پسندیده، ۱۳۸۶ج). این همان سازوکاری است که در حیا وجود دارد. اینکه چگونه نظارت دیگران برخی توانمندی‌های انسان، از جمله خویشتنداری، را فعال یا فعال‌تر می‌کند، پرسشی است که در علم روان‌شناسی و جامعه‌شناسی بدان پرداخته شده است. نورمن تریپلت۱ (۱۸۹۸) در جریان بررسی رکوردهای سرعت دوچرخه‌سواران متوجه شد بسیاری از آنها وقتی با هم مسابقه می‌دهند رکورد بهتری کسب می‌کنند تا وقتی که به‌تنهایی رکوردگیری می‌کردند. کمی پس از آن، این پدیده که در حضور دیگران توانمندی‌ها افزایش پیدا می‌کند، «آسان‌سازی اجتماعی»۲ نامیده شد (اتکینسون و همکاران، ۱۳۸۵). افراد تحت تأثیر پدیده آسان‌سازی اجتماعی با انرژی بیشتر از هنگامی که تنها هستند، توانمندی‌های خویش را به کار می‌برند و رفتار می‌کنند. از برخی کارها در بین مردم پرهیز می‌کنند؛ اما ممکن است در خلوت توان بازداری از انجام‌دادن آن کار را نداشته باشند.

در قلمرو خویشتنداری، دو مفهوم به بهترین وجه می‌تواند «آسان‌سازی اجتماعی» خویشتنداری در حضور دیگران را توجیه کند. اولین مفهوم، «متابعت» است. متابعت رفتار فردی را توصیف می‌کند که برای کسب پاداش یا اجتناب از تنبیه برانگیخته شده باشد. معمولاً این رفتار تا هنگامی دوام دارد که وعده پاداش یا تهدید تنبیه از سوی جمع موجود باشد. در سطح متابعت، بسیاری از پژوهشگران تفاوت چندانی بین انسان و دیگر حیوانات ندیده‌اند. همه حیوانات به پاداش‌ها و تنبیهات عینی پاسخ می‌دهند (ارونسون،۳ ۱۳۸۶). بنابراین، متابعت ناپایدارترین سطح نفوذ اجتماعی است و کمترین تأثیر را در رفتار فرد دارد. زیرا مردم صرفاً با هدف کسب پاداش یا اجتناب از تنبیه متابعت می‌کنند.

1.. Triplett, Norman

2.. social facilitation

3.. Aronson, E.


الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی
172

۲ ـ ۱. قلمرو فردی

از منظری می‌توان گفت در منطقه تنهایی (خلوت) فردی و منطقه اجتماعی (جلوت)، تفاوت رفتارها در خصوص خویشتنداری دست‌کم به دلیل درک حضورداشتن یا نداشتن دیگران است. نبودن در حضور دیگران یا احساس‌نکردن حضور آنها نیروهای انگیزشی بازداری را تضعیف می‌کند. از رسول خدا صلی الله علیه و اله نقل شده است که روز قیامت گروهی را در بدترین عذاب می‌آورند. از سوی خداوند به آنان خطاب می‌شود: «شما این‌گونه بودید که هر گاه خلوت می‌کردید، با گناهان بزرگ در برابر من قد می‌کشیدید و هر گاه با مردم ملاقات می‌کردید، با فروتنی آنان را ملاقات می‌کردید»۱ (ورام، ۱۴۱۰: ۲/۲۳۴).

همچنین، بر این توصیه از حضرت علی علیه السلام تأکید شده است که «مراقب همه آن کارهایی باشید که۲ در خلوت انجام می‌دهید اما از انجا‌م‌‌دادن آن در بین دیگران حیا می‌کنید» (حلی، ۱۴۰۷: ۱/۲۲۸). این نشان می‌دهد که چگونه ممکن است خویشتنداری فقط در قلمرو اجتماعی ظهور پیدا کند و در قلمرو فردی نیروهای خود را از دست بدهد. چون معمولاً قلمرو فردیِ خویشتنداری ضعیف‌تر و محدودتر است، اگرچه برتر و ارزشمندتر است. از نظر آموزه‌های اسلامی، به اجتناب از خلوت توصیه شده است. امام باقر علیه السلام می‌فرمایند: «شدیدترین اهتمام شیطان به انسان، هنگامی است که تنها و در خلوت است»۳ (کلینی، ۱۴۰۷: ۶/۵۳۳). پس هر چه حضور دیگران کم‌رنگ‌تر شود، تسلط هوای نفس یا شیطان بر انسان بیشتر می‌شود. نه‌تنها شیطان در وضعیت تنهایی اهتمام بیشتری به وسوسه‌کردن انسان دارد، نبود دیگران، وسوسه‌پذیری را افزایش می‌دهد (پسندیده، ۱۳۸۶ج)؛ چه اینکه افزایش تحریک به وسوسه‌ها به فقدان عامل نظارت مردم ارتباط دارد.

1.. «یؤْتَی بِنَاسٍ یوْمَ الْقِیامَةِ فِی أَعْظَمِ نَکالٍ فَیقُولُ اللَّهُ تَعَالَی إِنَّکمْ کنْتُمْ إِذَا خَلَوْتُمْ بَارَزْتُمُونِی بِالْعَظَائِمِ وَ إِذَا لَقِیتُمُ النَّاسَ لَقِیتُمُوهُمْ مُخْبِتِین».

2.. «إِیاک وَ کلَّ عَمَلٍ فِی السِّرِّ تَسْتَحِی مِنْهُ فِی الْعَلَانِیة».

3.. «مُحَمَّدُ بْنُ یحْیی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِی بْنِ الْحَکمِ عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ: إِنَّ الشَّیطَانَ أَشَدَّ مَا یهُمُّ بِالْإِنْسَانِ حِینَ یکونُ وَحْدَهُ خَالِیاً لَا أَرَی أَنْ یرْقُدَ وَحْدَهُ».

  • نام منبع :
    الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدي عباسي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 31467
صفحه از 298
پرینت  ارسال به