163
الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی

نتیجه موجب تقویت عقل می‌شود۱ (دیلمی، ۱۴۰۸: ۲۹۸). تجربه‌ها، موجب انتخابگری مناسب در امور می‌شوند۲ و به این دلیل، هم دیدگاه‌های انسان را پخته می‌کنند۳ و هم رفتارهای او را به صواب نزدیک‌تر۴ (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۴۴۴).

۳ ـ ۳ ـ ۳. عبرت

پیامدهای تجربه‌شده دیگران نیرویی برای مهارگری و تنظیم رفتار است. لازم نیست افراد خودْ همه چیز را تجربه کنند، بلکه می‌توانند از تجربه دیگران استفاده کنند و از نتایج آنها در تنظیم رفتارهای خود بهره‌مند شوند. این معنا، بخش مهمی از مفهوم «عبرت» را تشکیل می‌دهد. قرآن کریم قصه‌های زندگی دیگران را مایه عبرت برای مردم معرفی می‌کند (یوسف: ۱۱۱). داستان قوم لوط را بیان می‌کند که چگونه در نتیجه شهوترانی و همجنس‌گرایی (لواط) به عذاب مبتلا شدند (نمل: ۵۷/۵۴). بسیاری از مردم این‌گونه رفتارهای انحرافی را اصلاً تجربه نکرده‌اند؛ فقط با توجه به عبرتی که از دیگری گرفته‌اند مهار امیال خود را دارند. بی‌تردید، این‌گونه تنظیم رفتار مبتنی بر سازوکاری بیش از سازوکار «انتظار پیامد» است.

گفتیم انتظار پیامد برآوردی از میزان احتمال این است که وقتی رفتاری انجام شد، چه پیامدهای خاصی در پی خواهد داشت. انتظار پیامد از جنبه‌های مهم خویشتنداری است و سازوکاری است که مبنای دوراندیشی و همچنین تجربه محسوب می‌شود. طبق نظر روان‌شناسان، آنچه در انتظار پیامد اتفاق می‌افتد نوع خاصی از یادگیری است. اما برای ایجاد این یادگیری تجربه مستقیم لازم نیست؛ مشاهده‌کننده می‌تواند به‌سادگی از راه مشاهده پیامدهای رفتار دیگران بیاموزد و اطلاعات آموخته‌شده را به طور نمادین در حافظه خود ذخیره کند. از آنجا که آن دسته از اعمال خود فرد یا افراد دیگر که منجر به اجتناب از پیامد ناخوشایند می‌شوند اهمیت ویژه‌ای دارند، افراد پس از مشاهده همین اعمال آنها را در حافظه رمزگردانی می‌کنند تا

1.. «عن حسین بن علی علیه السلام: طُولَ التَّجَارِبِ زِیادَةً فِی الْعَقْل».

2.. «عن امیرالمؤمنین علیه السلام: ثَمَرَةُ التَّجْرِبَةِ حُسْنُ الِاخْتِیار».

3.. «عن امیرالمؤمنین علیه السلام: رَأْی الرَّجُلِ عَلَی قَدْرِ تَجْرِبَتِه».

4.. «عن امیرالمؤمنین علیه السلام: مَنْ حَفِظَ التَّجَارِبَ أَصَابَتْ أَفْعَالُه».


الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی
162

به عبارت دقیق‌تر، انتظار پیامد برآوردی است از میزان احتمال اینکه وقتی رفتاری انجام شد، چه پیامدهای خاصی در پی خواهد داشت. با این فرض که امور زندگی ما تا حدی پیش‌بینی‌پذیرند، این توانایی افراد را کمک می‌کند تا جنبه‌های پیش‌بینی‌پذیر زندگی خویش را کنترل کنند (ریو، ۱۳۹۰). به نظر می‌رسد انتظارِ پیامد سازوکاری است که در خصیصه‌های دیگری همچون تجربه، عبرت و حیا نیز به کار می‌رود.

۳ ـ ۳ ـ ۲. تجربه

از اصول مهار نفس و تنظیم رفتار، تجربه‌های شخصی هستند. به آنچه در گذشته برای کسی اتفاق افتاده و پیامد آن را چشیده باشد تجربه گفته می‌شود (پسندیده، ۱۳۸۸). از دیدگاه روایات، هر تجربه یک موعظه است و عاملی برای تربیت انسان محسوب می‌شود. بُعد کنترلی تجربه از این جهت است که وقتی کسی پیامد رفتار خود را چه تلخ و چه شیرین دیده باشد می‌کوشد رفتارهایش را به گونه‌ای سامان دهد که از پیامدهای منفی به دور باشد و مسیری را انتخاب کند که نتیجه مثبت دارد. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و اله این ویژگی را از خصیصه‌های مؤمن می‌شمارد که دو بار از یک سوراخ گزیده نمی‌شود (کلینی، ۱۴۰۷: ۲/۲۴۱). معنایش این است که مؤمن از یک خطر نباید دو بار آسیب ببیند. بار اول که زیان دید از تجربه خود پند می‌گیرد و بار دوم آن کار را تکرار نمی‌کند. در آموزه‌های اسلامی، این قضیه اصل مهمی در تنظیم رفتارهای انسان به شمار می‌رود. علی علیه السلام (شریف رضی، ۱۴۱۴: ۲۶۷) می‌فرماید: «آگاه باشید که این پوست نازک بدن، طاقت آتش را ندارد. پس به نفس خویش رحم کنید که این حقیقت را در سختی‌های دنیا آزمایش کرده‌اید».۱ انتظار می‌رود انسان که سوزش آتش را در دنیا تجربه کرده، مهار خویش را داشته باشد تا راه را برای دردناک‌ترین آتش‌ها هموار نکند.

بنابراین، بازداری از رفتارهایی که پیامد منفی دارند به سبب ویژگی مهارگری تجربه است که طبق آموزه‌های اسلامی منبعی برای دانایی و شناخت است۲ (کلینی، ۱۴۰۷: ۸/۲۲) و در

1.. «وَاعْلَمُوا أَنَّهُ لَیسَ لِهَذَا الْجِلْدِ الرَّقِیقِ صَبْرٌ عَلَی النَّارِ فَارْحَمُوا نُفُوسَکمْ فَإِنَّکمْ قَدْ جَرَّبْتُمُوهَا فِی مَصَائِبِ الدُّنْیا».

2.. حضرت علی علیه السلام در خطبه‌ای به نام خطبه وسیله: «یا بُنَیّ ... فی التَّجارب علمٌ مُستَأنَف؛ ای فرزندم ... در تجربه‌ها دانشی از پیش اندوخته است».

  • نام منبع :
    الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدي عباسي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 31504
صفحه از 298
پرینت  ارسال به