««« مطالعه کتاب »»»
|
نام منبع : |
فرهنگ نامه مباهله |
|
پدید آورنده : |
آیت الله ری شهری |
|
سایر پدیدآورندگان : |
|
|
تعداد جلد : |
1 |
|
ناشر : |
انتشارات دارالحدیث |
|
محل نشر : |
قم |
|
تاریخ انتشار : |
1395 |
|
نوبت چاپ : |
اول |
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، کتاب "فرهنگ نامه مباهله" از تألیفات حضرت آیت الله ری شهری منتشر شد.
فرهنگ، مجموعه اى از: باورها، آداب و رسوم، انديشه ها، ادبيات، هنرها، ارزش ها، دانش ها و نيز شيوۀ زندگى است كه در طىّ تجربۀ تاريخى جوامع، شكل مى گيرد و از نسلى به نسل ديگر منتقل مى شود.
بى ترديد، بخش اصلى و بنيادين فرهنگ و هويت جوامع اسلامى برگرفته از قرآن كريم و گفتار و رفتار پيامبر اكرم و اهل بيت مطهّر اوست. بر اين پايه، تبيين و ارائۀ مفاهيم مهم و پركاربُرد دين، زمينۀ گسترش و تعميق فرهنگ دينى را در امّت اسلامى فراهم مى آورد و بدين سان مى توان كتاب هايى كه اين مفاهيم بنيادين و مؤثّر را با ذكر نمونه ها و در جامه اى نو و امروزين عرضه مى كنند، «فرهنگنامه» ناميد.
كتاب فرهنگ نامه مباهله، عنوانى از مجموعۀ «فرهنگنامه ها»ى دارالحديث است كه به كلّى از دانشنامۀ قرآن و حديثبرگرفته شده و با هدف استوارسازى فرهنگ دينى، اصلاح فرهنگ عمومى و ترويج معارف اصيل اسلام منتشر مى شود.
دربارۀ اين فرهنگنامه
اين فرهنگنامه در واقع، يكى از شيوه هاى اسلام را در رويارويى با دگرانديشان تبيين مى كند و از اين رو، اهميتى جهانى دارد. و شايسته است به زبان هاى ديگر ترجمه شود.
روش اسلام در مواجهه با دگرانديشان
در اسلام به منظور مبارزه با عقايد موهوم و زدودن باورها و انديشه هاى نادرست، و نيز در مواجهه با دگرانديشان، به طور كلى چهار روش توصيه شده است، خداوند سبحان خطاب به پيامبر مى فرمايد:
«ٱدْعُ إِلَی سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَٱلْمَوْعِظَةِ ٱلْحَسَنَةِ وَ جَـدِلْهُم بِالَّتِى هِىَ أَحْسَنُ؛
با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت فراخوان، و با آنان با روشى كه نيكوتر است مناظره كن».
در اين آيه، قرآن كريم سه روش از روش هاى مبارزه با انديشه هاى نادرست بيان شده است و ضمن آن، خداوند سبحان به پيامبر دستور مى دهد كه براى تبليغ حقايق دينى از اين روش ها بهره گيرد.
اين روش ها عبارت اند از:
۱. منطق مبتنى بر حكمت
نخستين روش اسلام براى مبارزه با انديشه هاى نادرست، تكيه بر دليل و برهان و استدلال عقلى و علمى و به تعبير قرآن كريم، بهره گيرى از منطق مبتنى بر «حكمت» است: «ٱدْعُ إِلَی سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ؛ با حكمت مردم را به راه پروردگارت فراخوان».
از منظر واژه شناسى «حكمت»، بيانگر از نوعى استوارى و اتقان است و به هر چيز استوار و نفوذ ناپذير، اعم از ماده و معنوى، اطلاق مى شود، نام گذارى «علم» به «حكمت» نيز بدان جهت است كه از نفوذ جهل، جلوگيرى مى كند.
خليل بن احمد فراهيدى در تبيين معناى حكمت مى گويد:
الحكمة مرجعها إلى العدل والعلم والحلم.
بازگشت حكمت به دادگرى، دانش و بردبارى است.
بر پايۀ اين تعريف، افزون بر «علم»، عنصر «عدل» و «حلم» نيز در بهره گيرى از «حكمت» نقش دارند، و اين بدان معنا است كه رعايت عدالت در گفتار و بردبارى در رفتار، بر استحكام منطق مبتنى بر علم، خواهد افزود.
بنابراين، يكى از روش هاى مواجهه با دگرانديشان از منظر اسلام، بهره گيرى از منطق مبتنى بر حقايق علمى، با رعايت ارزش هاى اخلاقى است.
۲. اندرز نيكو
دومين روش اسلام براى مبارزه با انديشه هاى غلط، بهره گيرى از اندرزهاى نيكو و دلنشين و به تعبير قرآن «موعظة حسنة» است.
«موعظه»، سخنان آموزنده و عبرت انگيزى است كه عواطف شنونده را براى پذيرفتن حق تحريک مى كند. بنابراين، «حكمت» از طريق عقل، و «موعظه» از طرف عاطفه و احساس درونى، انسان را به شكستن بندهاى باورهاى نادرست دعوت مى كنند. البته «موعظه» كاربرد ديگرى هم دارد، و آن در جايى است كه حق براى طرف مقابل روشن است ولى تمايلات نفسانى مانع از اعتراف به آن و انتخاب راه صحيح زندگى است.
نكتۀ قابل توجه اين است كه در آيۀ ياد شده «موعظه» با وصف «نيكو» توصيف شده است، و اين اشاره به آن است كه موعظه و اندرز، هنگامى در تحريک عواطف و احساسات درونى انسان براى پذيرش حق مؤثر است كه نيكو و زيبا باشد، بنابراين، انواع زيبايى ها، مانند: زيبايى سخن، زيبايى رفتار، زيبايى انگيزه و حتى زيبايى ظاهرى گوينده، در افزايش تأثير موعظه و اندرز مؤثر هستند، و از همه مهمتر اين كه موعظه كننده، به آنچه مى گويد عمل كند، چرا كه، موعظه كردن واعظ غير متعظ زشت و بى تأثير است.
بارى، هر چه موعظه نيكوتر باشد، تأثير بيشترى در عمق جان مخاطب خواهد گذاشت، و چه بسا اندرزهاى نيكو در زدودن انديشه هاى نادرست، پيش از استدلال هاى علمى مؤثر افتند. به عكس، اندرز نازيبا و همراه اهانت و تحقير، نه تنها تأثيرى ندارد بلكه گاه اثر معكوس دارد و موجب مى شود مخاطب آنچه را با دليل و برهان پذيرفته است، انكار كند.
۳. مناظره
سومين روش اسلام در مواجهه با دگرانديشان، مناظره و بحث كردن آزاد است، بهره گيرى از اين روش «جدال» و «مراء» نيز ناميده مى شود.
«جدال»، «مراء» و «مناظره» در واقع، زورآزمايى در مواجهۀ انديشه ها و گفتگوهاى علمى هستند. مسابقه در مواجهۀ انديشه ها، گاه در فضاى ناسالم اخلاقى است و ثمرى در كشف حقايق ندارد، اين گونه مسابقه در اسلام به شدت نكوهيده است؛ گاه مسابقه و مناظره در فضاى سالم اخلاقى انجام مى پذيرد كه از نظر اسلام نيكو و توصيه و تأكيد شده است.
در قرآن كريم، مسابقه در برخورد سالم انديشه ها به منظور روشن شدن حقايق و گسترش باورهاى صحيح و علمى «جدال أحسن» و «مراء ظاهر»ناميده شده است. «جدال احسن» استفاده از سالمترين و نيكوترين روش در گفتگو براى روشن شدن حق، و «مراء ظاهر» عبارت است از بهره گيرى از ادلهاى كه دلالت و حجيّت آنها براى اثبات حق، براى همگان، روشن و آشكار باشد.
اسلام، براى نخستين بار در عصرى كه پيروزى و شكست جز در سايۀ زور و زر ميسر نبود، موضوع «جدال احسن» و مواجهه سالم انديشه ها را در جامعه مطرح كرد و شخص پيامبر و خاندان او در اين زمينه پيشگام بودند به گونه اى كه بخش قابل توجهى از منابع حديثى، به گزارش گفتگوهاى آنان با دگرانديشان اختصاص يافته است.
۴. مباهله
گاه به دليل ستيزه جويى طرف مقابل، استدلال، اندرز و گفتگوهاى علمى به نتيجه نمى رسند. در چنين فضائى، براى روشن شدن حق، اسلام شيوه چهارمى را به دست مى دهد و آن همان «مباهله» است.
«مباهله»، در واقع، دعا و به داورى خواندن خداوند سبحان براى روشن شدن حق، و اثبات بطلان ادعاى طرف مقابل و منكر حقّ است.
گفتنى است، هدف اصلى از نگارش «فرهنگنامه مباهله» تبيين اين روش و بيان اين حقيقت است كه شيوه اسلام در مواجهه با دگرانديشان و مبارزه با باورهاى نادرست، كاملاً عادلانه و منطقى است.
و بدينسان، قرآن كريم به پيامبر خدا دستور داده است كه به جهانيان اعلام كند، روش من و هر كس از من پيروى كند براى گسترش اسلام، آگاهى بخشى و بصيرت افزايى است:
«قُلْ هَـذِهِ سَبِيلِى أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلَی بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ ٱتَّبَعَنِى؛
بگو اين راه من است كه من و پيروانم با بصيرت و بينش كامل [همۀ مردم را] به سوى خدا مى خوانيم».
بنابراين، كمال بى انصافى است كه گفته شود اسلام با زور خود را بر مردم تحميل كرده است، به ويژه آن كه چنين اتهامى از سوى كسانى مطرح شود كه در دادگاه هاى تفتيش عقايد قرون وسطايى جناياتى مرتكب شده اند كه روى تاريخ را سياه كرده است.
آرى، اسلام از قدرت نظامى استفاده مى كند، ولى نه براى تحميل عقيده، بلكه به عكس، براى آزادى انديشه و شكستن سدهايى كه مانع انتخاب راه درست زندگى و گسترش باورهاى صحيح و سودمند است در جامعه اند.
فرهنگنامۀ مباهله در يک نگاه
درآمد اين كتاب شامل جمع بندى مطالب آن است و مباحث مهمى بدين شرح در آن مطرح شده اند: واژه شناسى مباهله، قطعيت صدور حديث مباهله و دلالت آن بر حقانيت اسلام و جانبدارى اين آيين از منطق و صلح، اثبات برترى اهل بيت و نيز تبيين مشروعيت مباهله براى اثبات حق در همۀ زمان ها و زمينه ها.
و در ادامه، نصوص مرتبط با موضوع مباهله در چهار فصل ارايه گردیده است:
مباحث فصل اول عبارت اند از: مبدأ تشريع مباهله، تبيين رويداد مباهله بر اساس گزارش هاى فخر رازى، شيخ مفيد و سيد بن طاووس، تاريخ رخداد مباهله، مشروعيت مباهله براى اثبات حق در همۀ عرصه ها و آداب مباهله.
در فصل دوم، استدلال هاى خاندان رسالت به ماجراى مباهله بر حقانيت خود گزارش شده اند.
در فصل سوم، به چند نمونه از مباهله هاى غير اهل بيت در عرصه هاى مختلف اشاره شده است.
فصل چهارم، دربارۀ آداب روز مباهله است، مانند: غُسل كردن، نماز روز مباهله، و دعاى ويژهاى كه براى آن روايت شده است.
کتاب «فرهنگ نامه مباهله» تألیف حضرت آیت الله ری شهری به زبان فارسی و در ۱۵۶ صفحه به نگارش درآمده است و در سال ۱۳۹۵با همکاری انتشارات دارالحدیث منتشر شده است.
