««« مطالعه کتاب »»»
|
نام منبع : |
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد |
|
پدید آورنده : |
جمعی از پژوهشگران |
|
سایر پدیدآورندگان : |
|
|
تعداد جلد : |
1 |
|
ناشر : |
دارالحدیث |
|
محل نشر : |
قم |
|
تاریخ انتشار : |
1395 |
|
نوبت چاپ : |
اول |
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، کتاب جستارهایی در مدرسه بغداد از آثار پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام منتشر شد.
عصر حاضر را دورۀ بازیابی هویت‌های دینی و خیزش‌های مذهبی و معنوی دانسته‌اند. در این میان، شیعه در سنجش با دیگران، نمودی نمایان‌تر داشته و در عرصه‌های گوناگون فرهنگی و سیاسی بر محیط پیرامون خود تأثیری شگرف بر جای گذاشته است. البته این نفوذ و تأثیر از چشم دیگران پنهان نمانده و رقیبان را به رویارویی و ناآشنایان را به کندوکاو وا داشته است.
در طول تاریخ، کلام امامیه مثل همۀ گروه‌های فکری از گذرگاه شماری از مدرسه‌های فکری گذشته است که برای شناخت تاریخ امامیه باید آن را بازخوانی کرد.
این مدرسه‌ها نوعا بر محور محیط‌های جغرافیایی شکل گرفته‌اند و نشان دهندۀ جابه‌جایی جغرافیایی فعالیت‌های کلامی امامیه در مسیر تاریخ هستند. طبیعتاً این جابه‌جایی‌ها با توجه به تأثیرپذیری علم کلام از شرایط بیرونی، موجب تغییر و تطوراتی در روش و محتوای اندیشه‌ورزی عالمان هر مدرسۀ کلامی شده است.
در نگاهی اجمالی به این مدارس کلامی تا پیش از مدرسۀ بغداد باید گفت: شیعیان با بهره‌گیری از معارف اهل‌بیت علیهم السلام و در پرتو خردورزی، حرکت فکری و کلامی خود را از مدینه و بر محور اهل بیت علیهم السلام آغاز کردند.
اصلی‌ترین باورهای شیعه در این مدرسه مطرح شده و کلام شیعه شکل گرفته است، به‌گونه‌ای که می‌توان مدرسۀ مدینه را پیشگام عرصۀ کلام اسلامی به شمار آورد.
با آغاز سدۀ دوم، معارف اعتقادی اهل بیت علیهم السلام در یک نهضت علمی در کوفه انتشار یافت و در قالب نظریه‌های علمی تبیین شد.
اصحاب امامیه در کوفه که دریافت حقایق دین را در پرتو تذکار و تعالیم وحی میسور می‌دانستند، با دو رویکرد مختلف به تبیین معارف اعتقادی پرداختند و دو جریان مهم کلامی را پدید آوردند؛ یک جریان، با رویکردی کلامی به دنبال تبیین عقلانی معارف اهل بیت علیهم السلام و دفاع از آنها در مقابل جریان‌های فکری رقیب بود، اما جریان دیگر، با رویکردی حدیثی، در پی فهم دقیق همان معارف و عرضۀ آن به جامعۀ مؤمنان بود.
جریان کلامی که رویکرد عقلانی و نظریه‌پردازانه داشت و از آغاز سدۀ دوم نهضت علمی بزرگی را در کوفه پدید آورده بود، تحت تأثیر عوامل متعددی با افولی زود هنگام روبه‌رو شد؛ اما در حالی که کلام نظری امامیه در پایان سدۀ دوم در کوفه به زوال می‌گرایید، جریان متن‌گرا که رویکردی حدیثی داشت با انتقال به شهر قم، امتداد اندیشۀ کلامی امامیه را در مدرسه‌ای دیگر رقم زد. حجم بالایی از میراث حدیثی امامیه تا نیمۀ سدۀ سوم از کوفه به قم منتقل شد و مشایخ قم به پالایش و ویرایش آن میراث از کاستی‌ها و انحرافات پرداختند. در همین مدرسه برای نخستین بار احادیث کلامی امامیه در یک نظام جامع و هماهنگ گردآوری و باب بندی شد.
هم‌زمان با غیبت صغرا و اندک زمانی پس از شکل‌گیری مدرسۀ قم با رویکردی حدیثی، در مرکز سیاسی جهان اسلام، یعنی بغداد، جریان عقل‌گرا و نظریه‌پردازِ کلام امامیه با تطوراتی نسبت به مدرسۀ کوفه به آرامی بالندگی خود را باز یافت. اگرچه غالباً در پژوهش ها، مدرسۀ بغداد را از عصر شیخ مفید به حساب می‌آورند؛ اما پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند این مدرسه با تلاش‌های متکلمان کمتر شناخته شدۀ امامیه از جمله دو متکلم برجستۀ نوبختی، یعنی ابوسهل و ابومحمد و همچنین ورود معتزلیان شیعه شده به عرصۀ کلام امامی، حدود یک قرن پیشتر فعالیت خود را به صورت مدرسه‌ای آغاز کرده بود و در ادامه با راهبری شیخ مفید، سیدمرتضی و سرانجام شیخ طوسی به اوج بالندگی خود رسید و به رغم افول آن پس از هجرت شیخ طوسی به نجف اشرف، قرن‌ها هیمنۀ فکری خود را بر دیگر مدارس کلامی امامیه حفظ کرد.
این مدرسه کلامی با وجود مطالعات ارزشمندی که انجام شده، به دلائلی، هنوز نیازمند مطالعه و وارسی‌های دقیق‌تر است. وجود جریان‌های مختلف فکری، شخصیت‌های مهم و تأثیر گذار و میراث کلامی مهم و گران، از سویی و تطورات روشی و محتوایی کلام امامیه در این مدرسه و اتهام اعتزالی شدن کلام امامیه در آن، از سوی دیگر، ضرورت پژوهش‌های جدید در این حوزه و کاستی تلاش‌های گذشته را آشکار می‌سازد.
کتاب «جستارهایی در مدرسۀ کلامی بغداد» بخشی از کلان طرح «مدارس کلامی امامیه» است که تاکنون سه بخش آن با نام‌های «جستارهایی در مدرسۀ کلامی قم»، «جستارهایی در مدرسۀ کلامی کوفه» و همین مجموعه «جستارهایی در مدرسۀ کلامی بغداد» در قالب مجموعه مقالات آماده شده است و در ادامۀ کار دیگر مدارس کلامی امامیه تا عصر حاضر پژوهش خواهند شد.
نگاشتۀ پیش‌رو مجموعه مقالاتی است در حوزۀ مدرسۀ کلامی امامیه در بغداد که به همت پژوهشگران گروه تاریخ کلام در پژوهشکدۀ کلام اهل بیت علیهم السلام سامان یافته است. در این مجموعه افزون بر زمینه‌ها و بسترها، جریان‌های کلامی این مدرسه، برخی موضوعات کلامی و چالش‌های این مدرسه پژوهش شده‌اند.
فهرست اجمالی این کتاب به شرح ذیل می باشد:
فصل اوّل: زمینه‌ها و بسترها
فصل دوم: جریانها
فصل سوم: روش‌شناسی و موضوعات کلامی
کتاب « جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد» تألیف جمعی از پژوهشگران پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام و زیر نظر حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدتقی سبحانی و به کوشش حجت الاسلام سیدعلی حسینی زاده به زبان فارسی و در ۶۵۸ صفحه به نگارش درآمده است و در سال ۱۳۹۵ با همکاری انتشارات دارالحدیث منتشر شده است.
