فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 51 - صفحه 79

ـ أحمد بن محمد بن عيسي الأشعري: معمولاً کليني از وي با واسطه محمد بن يحيي روايت نموده است. ۱
ـ إبراهيم بن هاشم: کليني از وي با واسطه پسرش علي بن إبراهيم روايت کرده است. ۲
ـ دو فرد فوق، به صورت توأمان. ۳
ـ محمد بن الحسين بن أبي‌الخطاب. ۴
نکته جالب توجه، آن است که احمد بن محمد بن عيسي و محمد بن الحسين بن ابي الخطاب در زمرة راويان کتاب بزنطي هستند. همچنين است ابراهيم بن هاشم که از عبارت مشيخه من لا يحضره الفقيه، روايت کتاب بزنطي توسط وي به همراه أحمد بن محمد بن عيسي برداشت مي‌شود:
و ما كان فيه، عن أحمد بن محمد بن أبي نصر البزنطي فقد رويته عن أبي و محمد بن الحسن(، عن سعد بن عبدالله و الحميري، جميعاً، عن أحمد بن محمد بن عيسي، عن أحمد بن محمد بن أبي نصر البزنطي، و رويته عن أبي و محمد بن علي ماجيلوية(، عن علي بن أبراهيم، عن أبيه، عن أحمد بن محمد بن أبي نصر البزنطي. ۵
واضح است كه اين طريق صدوق به معناي نقل از كتب بزنطي است؛ زيرا امكان نقل سماعي متفق از چند طريق موازي غير محتمل است.
اين تكثر طرق نقل از راوي اصلي، در كنار در دسترس بودن كتاب‌هاي او، نشانگر آن است كه اين طرق گوناگون، در حقيقت، طرق دسترسي كليني به كتابِ راوي اصلي است، نه نقل از كتاب سهل بن زياد يا نقل سماعي از وي.

وجود طرق موازي براي روايات الكافي در ديگر مصادر

ديگر مطلب مهم در اين باره، وجود طرق موازي براي اسناد روايات نقل شده از راوي اصلي در الكافي به واسطة شيخ اجازه محتمل است. منظور از طرق موازي، درج همين روايات در ديگر آثار حديثي از طريق واسطه‌هايي ديگر است. در مثال مورد بحث ـ كه نقل سهل بن زياد از بزنطي است ـ مي‌توان روايات مذكور در الكافي را در ديگر آثار جستجو نمود.
براي آزمودن اين مطلب ـ كه آيا روايات الكافي به شکل اجازه از بزنطي نقل شده است يا نقل سماعي ـ مي‌توان روايات سهل بن زياد را از بزنطي در الكافي در ديگر آثار، بويژه آثار صدوق جستجو نمود. اين جستجو در موارد ذيل نتيجه داده است.

1.. الکافي، ج۳، ص۴۲، ج۴، ص۵۵، ۲۳۸، ۲۶۰، ۲۷۳، ۳۱۳، ۳۶۹، ۳۸۱، ۳۸۹، ۴۰۰، ۵۰۶، ۵۰۷، ۵۲۴، ج۵، ص۱۸۸، ۲۳۰، ۲۳۴، ۲۳۹، ۲۶۴، ۲۶۵، ۲۷۶، ۴۱۳، ۴۲۶، ۴۲۷، ۴۳۴، ج۶، ص۷۰، ۲۱۹، ۵۴۸، ج۷، ص۴۴۷.

2.. همان، ج۳، ص۶۱، ج۵، ص۴۱۳، ۴۱۴، ۴۳۰، ۴۴۰، ۴۵۸، ۴۶۴، ج۶، ص۵۷، ۷۳، ۸۳، ۹۹، ۱۰۵، ۱۰۹، ۱۵۰ ، ۱۶۲، ۱۶۴، ۲۰۸، ۲۴۲، ۵۰۶، ۵۴۸.

3.. همان، ج۳، ص۲۷، ج۶، ص۶۷، ۲۰۴، ۲۲۹، ج۷، ص۸۳.

4.. همان، ج۴، ص۴۷۱.

5.. شرح مشيخة الفقيه، ص۳۷۰، بويژه که ابراهيم بن هاشم نخستين ناشر روايات کوفيان در قم بوده (رجال النجاشي، ص۱۶) و بزنطي نيز در زمرة کوفيان است.

صفحه از 171