فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50 - صفحه 52

در سه دسته کلي گنجاند: گروه اول، راه گذشتگان را دنبال کرده‌اند؛ گروه دوم، کوشيده‌اند در معناي کلمات تصرف کنند و گروه سوم، بر آن شده‌اند تا کليت اين سخن را محدود کنند.
به نظر مي‌رسد که برخي از مترجمان هيچ مشکلي با اين حديث نداشته‌اند. از اين رو، مانند گذشتگان به ترجمه‌اي وفادار به متن و بدون توضيحي در اين باب بسنده‌ کرده‌اند. از اين کسان مي‌توان مرحوم شهيدي، ۱ و استاد محمدمهدي جعفري، ۲ را نام برد، که ترجمه‌اي دقيق و بدون حاشيه از اين حديث به دست داده‌اند و در پي مسائل جانبي آن نبوده‌اند.
گروه دوم از مترجمان متأخر متوجه شده‌اند که ترجمه صريح و ساده اين حديث چندان مناسب نيست. از اين رو، در برخي کلمات تصرف کرده و کلماتي به ترجمه افزوده‌اند تا ترجمه حديث مقبول‌تر شود. در واقع، اين کسان در مقام ترجمه، دست به تفسير زده‌ و خواسته و ناخواسته مفروضاتي را بر متن تحميل کرده‌اند. براي نمونه، در تنبيه الغافلين چنين آمده است:
و هرگاه باشد ترسناك، «فرقت من كلّ شى ء يعرض لها»؛ جدا شود از هر چه پيش آيد او را از نتايج تسويلات شيطان و از وساوس شهويّه نفس نافرمان. ۳
حال، آن که در متن عربي اشارتي به تسويلات شيطان و نفس نافرمان نرفته است و ترجمه متون صريح ديني نيز عرصه اين گوي در ميدان فصاحت افکندن نيست. همچنين در نهج البلاغه با ترجمه فارسي روان، چنين مي‌خوانيم:
و زني که ترسو باشد، از هر چيزي که به آبروي او صدمه بزند، مي‌ترسد و فاصله مي‌گيرد. ۴
در متن اصلي سخن از چيزي که به آبروي زن صدمه بزند، نيست، بلکه به طور کلي گفته شده است: «فَرِقَتْ مِنْ كُلِّ شَيْ ءٍ يَعْرِضُ لَهَا»؛ از هر چه بدو روي آرد، هراسان بود. ۵ يا: از هر چه بر سر راهش آيد، مي‌هراسد. ۶ همين اتفاق در ترجمه گويا و شرح فشرده‌اي بر نهج البلاغه رخ داده و در آن جا چنين آمده است:
و زني كه ترسو باشد، از هر چيزي كه به آبروي او صدمه بزند، مي ترسد و فاصله مي گيرد. ۷
مرحوم دشتي نيز همين شيوه را در پيش گرفته و چنين نوشته است:
برخي از نيکوترين خلق و خوي زنان، زشت‌ترين اخلاق مردان است... و چون ترسان باشد، از هر چيزي که به آبروي او زيان رساند، فاصله مي‌گيرد.

1.. نهج البلاغه، ترجمه شهيدي، ص‌۴۰۰.

2.. پرتوي از نهج البلاغه، ج۵، ص‌۲۹۳.

3.. تنبيه الغافلين و تذکرة العارفين، ج۲، ص‌۷۰۸.

4.. نهج البلاغه با ترجمه فارسي روان، ص۷۸۹.

5.. ترجمه شهيدي، ص‌۴۰۰.

6.. ترجمه گويا و شرح فشرده‌اي بر نهج البلاغه، ج۳، ص‌۲۹۵.

صفحه از 423