۲. نقل شيخ طوسي

ارتباط دو قسمت روايت

اولين ابهام، همان‌طور كه در سند كامل الزيارات هم مطرح بود، ارتباط اين دو قسمت روايت است. همان احتمالات در اينجا هم با اندکي تفاوت مطرح است:
۱. اگر توجه كنيم، شيخ طوسي ابتداي روايت را با اين شكل شروع كرده است: «روي» محمد بن اسماعيل، ولي ابتداي قسمت دوم چنين آمده است: «قال» صالح بن عقبة و سيف بن عميرة. اگر سبك شيخ طوسي در كتاب مصباح بررسي شود، ايشان هر روايتي را كه نقل مي‌كند، با عبارت «روي» شروع مي‌كند؛ همان‌طور كه در سند بعدي زيارت عاشورا نيز چنين كرده است: «روي» محمد بن خالد الطيالسي. اين نكته نشان مي‌دهد كه اين دو قسمت، به صورت دو روايت جداگانه براي شيخ نقل نشده است. پس دو احتمال وجود خواهد داشت:
اول، اين‌که در جلسه‌اي كه اين روايت مطرح شده، هم عقبة بن قيس (پدر صالح بن عقبة) حضور داشته است و هم علقمه بن محمد الحضرمي. اما عقبة بن قيس قسمت اول را روايت كرده است و علقمه قسمت دوم را.
دوم، اين‌که يكي از راويان (مثلاً محمد بن اسماعيل) اين دو روايت را با هم تلفيق كرده است و روايت با اين شكل براي شيخ طوسي نقل شده است.
بنابراين، در بررسي رجال موجود در سند نيازي به بررسي عقبة بن قيس نيست؛ چرا که او فقط راوي قسمت اول است. ^۱

حلقه اتصال شيخ طوسي به محمد بن اسماعيل

پيش از بررسي رجال سند، بايد نحوه اتصال شيخ طوسي را به محمد بن اسماعيل بدانيم؛ چرا که در غير اين صورت، روايت مرسل خواهد بود؛ زيرا محمد بن اسماعيل از اصحاب امام رضا علیه السلام بوده و شيخ طوسي در سال ۳۸۵ق به دنيا آمده و ۴۶۰ق، فوت كرده است؛ يعني پنجاه و شش سال پس از غيبت صغرا به دنيا آمده و صد و سي و يك سال پس از غيبت صغرا از دنيا رفته است. پس بايد واسطه‌اي در اين بين باشد.
بنا بر شيوه شيخ طوسي ـ كه طريق خود را به روايان حديث در كتاب الفهرست خود بيان كرده است ـ بايد به كتاب الفهرست ايشان مراجعه كنيم. شيخ در كتاب الفهرست، در دو جا، طريقش را به محمد بن اسماعيل بيان كرده است:
محمد بن اسماعيل بن بزيع، له كتب منها كتاب الحج، اخبرنا به الحسين بن عبيدالله، عن الحسن بن حمزة العلوي عن علي بن ابراهيم، عن ابيه عنه.