۹ . حل تعارض ميان اخبار
در ميان اخبار و احاديث، رواياتي وجود دارد که مضمون آنها با يکديگر ناهماهنگ و ناسازگار بوده و در تعارض است. انديشوران مسلمان، از گذشته، متوجه اين گونه روايات بوده‌اند و راه‌هاي متعددي را براي رفع آن بيان کرده‌اند. بي‌ترديد، امروزه نيز در ميان کتاب‌ها و جوامع حديثي، اخبار متعددي وجود دارد که ظاهراً با يکديگر در تعارض‌اند. دانسته است که معصومان( هيچ‌گاه سخني دوگانه بر زبان جاري نساخته‌اند، بلکه هر آنچه گفته‌اند، در يک مسير و يک جهت بوده است. وجود روايات متعارض اسباب متعددي دارد که اين نوشتار جاي بحث از آنها نيست. در اينجا تنها مواردي از روايات متعارض در باب تفسير ذکر شده و به بهره‌گيري مفسّران شيعي از روايات اهل‌سنّت براي رفع تعارض اشاره مي‌شود.
به عنوان نمونه، مي‌توان به روايات نقل شده در موضوع «سلام کردن بر نمازگزار» اشاره کرد. فقيهان و مفسّران شيعي ذيل آيه ۸۶ سوره نساء از جواز سلام کردن به کسي که در حال نماز است سخن گفته‌اند. در اين باره دو گونه روايت از ائمه علیهم السلام نقل شده است. يکي از اين دو روايت، بر حرمت دلالت داشته و امام باقر علیه السلام فرزند خود را از آن نهي کرده است:
حسين بن علوان، از جعفر بن محمد صلی الله علیه و آله نقل کند که گفت: از پدرم شنيدم که گفت: چون وارد مسجد الحرام شدي و مردم در حال نماز بودند، بر ايشان سلام نکن و [تنها] به پيامبر صلی الله علیه و آله درود فرست و سپس آهنگ نماز کن، اما هرگاه بر گروهي که نشسته و مشغول گفت و گو هستند، وارد شدي، سلام کن. ۱
حديث ديگري نيز از آن حضرت نقل شده است که در آن سلام کردن بر نمازگزار جايز دانسته شده است. شهيد اول در کتاب خود از بزنطي روايت کند که امام باقر علیه السلام فرمود:
هنگامي که وارد مسجد شدي و مردم در حال نماز بودند، بر ايشان سلام کن، و اگر [تو در نماز بودي و] بر تو سلام شد، پاسخ ده. من خود نيز چنين کنم و عمار بن ياسر بر پيامبر ـ که در حال نماز بود ـ گذر کرد و به ايشان عرضه کرد: «السلام عليک يا رسول الله و رحمة الله و برکاته»، پيامبر نيز سلام او را پاسخ گفت. ۲
ديدگاه عالمان شيعي در اين باره مختلف است. بسياري همچون شهيد اول، ۳ محقق کرکي، ۴ محقق اردبيلي، ۵ محقّق بحراني، ۶ روايت بزنطي را اخذ کرده و حکم به جواز سلام بر نمازگزار داده‌اند، اما آية الله خويي، با ضعيف السند خواندن طريق شهيد اول به کتاب بزنطي و همچنين عدم امکان روايت او از امام باقر علیه السلام، ۷ حديث نخست را بدون معارض دانسته و مقتضاي ظاهر روايت را حرمت دانسته، لکن
1.. وسائل الشيعة، ج۷، ص۲۷۰، ح ۹۳۱۰.
2.. ذکري الشيعة، ج۴، ص۲۴؛ وسائل الشيعة، ج۷، ص۲۷۰، ح ۹۳۱۱.
3.. ذکري الشيعة، ج۴، ص۲۴.
4.. جامع المقاصد، ج۲، ص۳۵۸.
5.. مجمع الفائدة، ج۳، ص۱۱۴ و ۱۱۵.
6.. الحدائق الناضرة، ج۹، ص۶۳.
7.. فاصله زماني ميان بزنطي و امام باقر علیه السلام علت عدم امکان نقل او از امام باقر علیه السلام است؛ چرا که در شرح حال بزنطي آمده است که وي از شاگردان امام رضا علیه السلام است (معجم رجال الحديث، ج۳، ص۱۷، ش ۸۰۳).
