اسم دوم با الف و لام مي‌آيد و در اسم دوم رفع و نصب جايز لكن نصب بيشتر است ۱ و سپس در تأييد سخن خود به بيت زير استشهاد مي‌كند:
ألا يازيد و الضحاك سيرا فقد جاوزتما خَمر الطريق؛ ۲
هان ! اي زيد! و اي ضحاك ! روان شويد كه از درختزار انبوه راه گذشته‌ايد.
دانش قراءات در تفسير بحرالعلوم
قراءات يكي از دانش‌هاي علوم قرآني است ۳ كه در تفسير بحرالعلوم به شكل گسترده‌اي مطرح شده است. سمرقندي به نقل از بزرگان اين فنّ معمولاً دو يا چند وجه را در قرائت كلمه‌اي از يك آيه بيان مي‌دارد و سپس به توجيه لفظي يا معنايي وجوه مزبور مي‌پردازد و اغلب نيز آن وجوه را مورد تأييد قرار مي‌دهد و مي‌پذيرد و ـ چنان كه شيوة او در سراسر تفسير است ـ به نقد، ارزيابي، ردّ و ترجيح اقوال نمي‌پردازد؛ با اين وجود او به دلايل هر قرائت به شكل دقيق و علمي مي‌پردازد و گاه يك قرائت را بر قراءات ديگر ترجيح مي‌دهد و در بيان دليل ترجيح معمولاً به يكي از دلايل صرفي، نحوي، بلاغي و... استناد مي‌جويد. او نه تنها از قراء سبعه، كه از ساير قراء و حتي از قرائت‌هاي شاذّ نيز در تفسير خود مي‌آورد كه نشانگر گستره آگاهي او در اين دانش است. ۴
نمونة شيوه سمرقندي در مبحث قراءات بدين قرار است:
۱. ذيل آيه ۱۶ سوره مُلك دو قرائت را بر شمارد و سپس هر دو قرائت را با اين توضيح كه مفهوم هر دو يكي است، مورد تأييد قرار مي‌دهد. ۵ پس از آن، قرائت سومي را نقل مي‌كند كه با دو قرائت پيش‌گفته اختلاف، بلكه مخالفت دارد؛ بدون آن كه درباره آن نفياً يا إثباتاً سخن گويد. ۶
۲. از كلمه «لَيُزلقونك» در آيه ۵۱ سوره، به نقل از نافع و ديگران دو قرائت مختلف (مجرد و مزيد) به دست مي‌دهد و سپس در توجيه دو قرائت توضيح مي‌دهد كه علي رغم اختلاف ساختار صرفي كلمه در دو قرائت، مفهوم آن در هر دو يكي است. ۷
اسباب نزول در تفسير بحرالعلوم
مبحث اسباب نزول يكي از مباحث علوم قرآني است ۸ كه مفسّر قرآن را از شناخت آن گريزي نيست و روند صحيح و هماهنگ باواقع در تفسير قرآن و شناخت درست مفاهيم آن، بدون اطلاع از اسباب نزول
1.. همان، ج۳، ص۶۷.
2.. همان.
3.. البرهان في علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۹؛ الإتقان في علوم القرآن، ج۱، ص۲۳۶.
4.. تفسير السمرقندي، ج۲، ص۴۸۳؛ ج۳، ص۳۹۱، ۳۹۶، ۴۰۲، ۴۴۵، ۴۵۹، ۴۶۱، ۴۶۶، ۴۹۷.
5.. همان، ج۳، ص۳۸۸.
6.. همان.
7.. همان، ص۳۹۶.
8.. مناهل العرفان في علوم القرآن، ص۹۹ ـ ۱۳۰؛ البرهان في‌علوم القرآن، ج۱، ص۲۲؛ الإتقان في علوم القرآن، ج۱، ص۹۲ـ ۱۰۹.
