علوم حديث: حديث چه نقشى در شناخت مكتب و ابعاد گوناگون دين دارد؟

محمدى رى شهرى: جمع و حمل و فهم و شرح احاديث اسلامى و به طور كلى پژوهشهاى حديثى در تاريخ اسلام به طور عام و در تاريخ شيعه به طور خاص، يكى از فصول مهم تاريخ اسلام است.
نگارش حديث در قرن اوّل و دوّم و تا اوائل قرن سوم هجرى به طور غير رسمى انجام مى شد و كتابت حديث رسماً ممنوع بود و از اين رو عمده نوشته هاى حديثى مربوط به بعد از رفع اين ممنوعيت است. دانشمندان و محدثان شيعه در دوره خطرناك منع حديث، نقش مهمّى در حفظ و حراست احاديث ايفا نمودند. آنان با توصيه پيشوايان خود، با رنجهاى فراوان، نسبت به كتابت حديث و حفظ آثار پيامبر ـ ص ـ و خاندان او همّت گماشتند و اگر اين فداكارى نبود، ما امروزه راهى براى شناخت اسلام اصيل و نقد روايات موجود نداشتيم. چرا كه در طول سالهاى متمادى، جاعلان حديث، رواياتى را در مجموعه احاديث رسيده از پيامبر ـ ص ـ و ائمه معصومين ـ ع ـ وارد ساختند كه ساختگى بودن بسيارى از آنها جز از طريق كارى كه دانشمندان پيرو اهل بيت در آن دوره حساس و خطرناك انجام دادند، امكان پذير نبود. براى شناخت اسلام و قرآن، هيچ راهى مطمئن تر از راه اهل بيت نيست؛ چرا كه «اهل البيت ادرى بما فى البيت». در واقع، علما ومحدثان شيعه در طول تاريخ، اسلام شناسى از طريق اهل بيت را به مردم ارائه كرده اند و مى كنند.
نكته قابل توجه آن است كه چه در دوره منع كتابت و نشر حديث و چه بعد از آن، اصولاً كارها و نوشته ها جنبه فردى داشته و كارى به صورت جمعى و تشكيلاتى و با در نظر گرفتن تمامى نيازهاى جامعه، صورت نگرفته است. البته برخى از علما و خصوصاً مرحوم علّامه مجلسى ـ رضوان الله تعالى عليه ـ در اين زمينه تلاشهاى فراوانى داشته اند؛ ليكن در عين حال نتوانستند تشكيلاتى به وجود بياورند كه پاسخگوى نيازهاى جهان اسلام باشد و همراه با زمان رشد كند و گسترش يابد. هنوز هم پس از گذشت چهارده قرن، جاى چنين اقدام سازمان يافته و تشكيلاتى در رابطه با تنظيم، تبويب، شرح و پالايش و تحقيق در مسائل مربوط به حديث خالى است. البته در گذشته اين عذر براى گذشتگان بود كه حكومتها عمدتاً مانع يك اقدام اصولى و تشكيلاتى در اين زمينه بودند،